„Prema mišljenju pristalica teorije ‘nepromišljenog’ početka Prvog svjetskog rata, rat je bio predodređen vojnom koncepcijom, koja je vladala Evropom u to vrijeme, a to je koncepcija međusobnog povezivanja i koordinacije mobilizacionih i operativnih planova, koji su se zasnivali na brzim ofanzivnim operacijama, što je direktno vodilo u sukobe, koji su, inače, mogli biti izbjegnuti. Zbog složenog procesa mobilizacije, operacioni ratni planovi su razrađivani do najsitnijih detalja, što ih je čvrsto vezivalo za određene rokove i onemogućavalo njihovu doradu i usklađivanje prema političkim prilikama, koje su se mijenjale. Uz to, realna politička rasuđivanja su bila na poslednjem mjestu i žrtvovana su u korist „vojno-tehničke koncepcije“.(Mark Trahtenberg, „Istorija i strategija“)

Detaljno istraživanje po ovom pitanju trebalo bi voditi nezavisno i bez uticaja. Ovdje treba naglasiti, da glavni neprijatelj u ratu sa Rusijom nije bila Austrougarska, već Njemačka. Postavlja se pitanje da li je Njemačka u tom istorijskom trenutku ugrožavala životne interese Rusije, uključujući i Balkan? U vezi sa tim, najviše govori tajni izvještaj napravljen u odjeljenju generalštaba Mornarice krajem 1913. i početkom 1914. godine, koji je predat najvećoj ličnosti. U njemu je pisalo: „Zadnjih 15 godina Njemačka je težila svim silama da ekonomski uništi Rusiju i da je oslabi u političkom i vojnom pogledu. Rusko tržište je prepunjeno njemačkom robom, međunarodni ugled zemlje je snažno poljuljan, a njena vojna sposobnost svedena na minimum. Ali, preporod Rusije je već počeo i ide brzim koracima naprijed, a u Njemačkoj zbog toga se javljaju ozbiljna strahovanja za dalje širenje svoga uticaja i Njemci već žure da preduzmu nove korake“.

Rusija se susretala sa svim teškoćama, koje je stvarao njemački kapitalizam u svim sferama i svim zemljama na Bliskom istoku i na Balkanu, na teritorijama, preko kojih je Njemačka gradila željezničku prugu Berlin–Beograd–Konstantinopolj–Bagdad, u Centralnoj Evropi i Srednjoj Aziji, na Balkanu i Sredozemnom basenu. Berlin je odlučio da vojnim sredstvima spriječi Rusiju, da ponovo oživi svoju vojnu i ekonomsku moć, koja je, stvarno, upropašćena u ratu sa Japanom. Njemačka je, podržavši austrougarsku agresiju na Srbiju, svjesno isprovocirala međunarodni sukob.

„Jedan od glavnih faktora, koji su uticali na stav Rusije, po pitanju austrijskog ultimatuma Srbiji, bio je odnos zapadnih država prema ovom pitanju. A Velika Britanija nije ni najmanje bila raspoložena da počne rat zbog nepopustljivosti Beograda. 25. jula 1914. ministar inostranih poslova Rusije S. D. Sazonov je skretao pažnju na to, da je, osim londonskog „Tajmsa“, skoro sva britanska štampa bila na strani Austrije“ – riječi su Marka Trahtenberga.

Rusija je bila uvučena u rat logikom događaja. Međutim, carska vlada je ušla u rat ne pripremivši zemlju za ratovanje. Što se tiče pružanja pomoći Srbiji u ratu, u tom slučaju uloga Rusije, isto kao i drugih država Antante, nije bila jednostrana. Iako je carska vlada pridavala veliki značaj balkanskoj pozornici vojnih dešavanja, ipak joj je dodjeljivana drugostepena uloga. Diplomatski napori su bili usmjereni na stvaranje Balkanskog saveza. Rusija i druge države Antante su težile da stvore srpsko-bugarsko prijateljstvo. Pri tome je carska diplomatija vršila pritisak na Srbiju, prisiljavajući je da ustupi teritorije Makedonije u korist Bugarske. Za takav ustupak Srbiji je bio obećan izlaz na Jadransko more. Zemlje Antante, zbog pripajanja Italije svojoj koaliciji, dobile su pristanak od Srbije na ustupanje niza jugoslovenskih teritorija Austrougarskoj, radi Italije. Svaka od velikih država radila je za svoj interes i na svoju odgovornost, trgujući sa malim državama i njihovim učešćem u ratu, obećavajući svakoj od njih ovu ili onu teritoriju.

PRIREDIO: VOJIN PERUNIČIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---