-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Major Jovan Pavlović dobio je zadatak da rukovodi vojnom snagom u dvoru, koja je brojala stotinu sedamdeset i sedam vojnika. S tom silom trebalo je zaposjesti dvor i zauzeti Ministarstvo unutrašnjih djela. Čim je počeo da pada mrak, Pavlović je pedesetak vojnika uveo u dvor i rasporedio ih po sobama koje su se nalazile pored trpezarije, gdje se služila večera. Ćirić se dogovorio s Rašićem da zadrži oficire u kasarni do 19 sati, a od devedeset ljudi, koliko mu je bilo na raspologanju, trećinu je namjeravao da uputi u dvor sa sporedne strane ulaza tačno u 20 časova, a ostatak je trebalo da Abadžijskom ulicom ode pravo u Glavnu policiju, pošto prethodno zauzmu telefon i telegraf. Hristić je dobio naređenje da zadrži vojsku do 7.45 u kasarni, a zatim da s jednim eskadronom opkoli kuće obojice namjesnika; tridesetoricu je trebalo da pošalje u dvor, a ostala dva eskadrona da stacionira na placu kod Batal-džamije. Ideja da se koriste u udaru usluge Kraljeve garde odbačena je, kako garda ne bi bila kompromitovana kao pretorijanska. Kralj bi na nju apelovao samo u krajnjoj nuždi. Večera je počela tačno u 20 časova, a u 20.45 sve je bilo svršeno. Kada se zastalo kod pečenja, prvi ađutant je saopštio kralju da je „sve gotovo“. Onda je on ustao i rekao: „Gospodo namjesnici i ministri, zahvaljujem vam na dosadašnjem staranju za Srbiju i za mene. Smatram da su danas interesi otadžbine da ja preuzmem kraljevsku vlast. Računam na Vašu privrženost Srbiji i dinastiji i očekujem Vaše ostavke“. Ćiriću je izdao naredbu da postupi po dužnosti i napustio je prostoriju. Vojska je u predsoblju skandirala: „Živio kralj!“ Četvrt časa kasnije, kralj se vratio u trpezariju, a pristigao je i Dokić, te je odmah sastavljen ukaz o novoj vladi. Namjesnici i ministri koji nijesu htjeli da potpišu ostavke, prešli su u dva po ponoći, uz vojnu pratnju, u Novi dvor i tu ostali do jedanaest sati sledećeg dana, kada su stražarno sprovedeni kućama.

Kralj je odmah javio ocu depešom: „Danas uzeh vlast u svoje ruke: namjesnici i vlada pritvoreni: u dvoru sve uredu: obišao sve kasarne, primljen s oduševljenjem.“ Majci je, bez velike dramatičnosti, opisao kako je i zbog čega izveo državni udar. Najprije se pozvao na interese Srbije i ukazao na mnoge nezakonitosti Avakumovićeve vlade. Za namjesnike je tvrdio ne samo da su prema nezakonitostima bili tolerantni, već i da su ih podsticali. Kada sve to nije obezbijedilo većinu, krenulo se u nasilno kršenje ustava, elaborirao je kralj poslednje događaje. Politika Avakumovićeve vlade i namjesnika postala je „fatalna i nepodnošljiva“, pisao je kralj i dodao: „Moje pravo i potreba su bili da intervenišem iako nemam osamnaest godina.“ Kralj je zatim obišao po kasarnama konjicu, žandarmeriju i pješadiju i proklamovao im novo stanje. Vojska je „stala uz mene, kao uvijek“, naglasio je. Pune ulice svijeta, osvijetljene bakljama, naveli su ga da zaključi da je njegov odnos s narodom „savršen“. Ocu je poslao pismo slične sadržine, dodavši da je sve bilo „dobro pripremljeno“ i da su mu Dokić, Ćirić, Rašić i Hristić mnogo pomogli.

Inspiracija za državni udar nikako se ne može pripisati samo kralju Milanu, iako je sigurno da je on savjetovao i odobrio sinu taj čin. Kralj Aleksandar je lično želio da se što prije oslobodi tutorstva namjesnika, snašao se brzo i iskoristio raspoloženje najjačih političkih faktora u zemlji – radikala. Njemu nije bilo potrebno mnogo vremena da nađe saučesnike i ostvari plan. Pored kralja, posledice državnog udara iskoristili su svi faktori koji su za njega znali i u njemu učestvovali: radikali, koji su ponovo došli na vlast; otac i majka, jer im se otvarala perspektiva povratka u zemlju. Da nije bilo neposredne umiješanosti kraljevog oca u državni udar, svjedoči njegova prepiska. Na dan državnog udara Milan piše sinu o nezgodnoj situaciji u Srbiji, koja je bila neizbježna zbog samog postojanja namjesničke ustanove kao takve, zatim da se Namjesništvo ne može oboriti bez radikala, te da je ubijeđen da će kralj biti oduševljeno prihvaćen u vojsci kojoj je potreban vođa.


(NASTAVIĆE SE)

---