-Piše:Dr Radoslav T. Stanišić Filmski i TV reditelj

Tokom paranoičnih pedesetih godina XX vijeka naglasak je prešao s pojedinačnog zlikovca na postojanje kriminalne zavjere na nivou cijele države, poznate pod nazivom „sindikat”, koja je odgovorna za mnoge društvene bolesti Amerike – ubistva, kockanje, prostituciju, droge i „reketiranje”. Još od prohibicije su američki gangsterski filmovi duboko ukorijenjeni u stvarnost američkog kriminala i – bez obzira na paranoju – na to da je takva kriminalna zavjera postojala i da je bila u tijesnoj vezi sa sicilijanskim tajnim društvom zvanim Mafija, što su potvrđivali nalazi Specijalne istražne komisije za organizovani kriminal koju je osnovao Senat i na čijem je čelu 1951. godine bio senator Estes Kifover. Rodonačelnik druge vrste gangsterskog filma, biografije iz doba prohibicije i/ ili kriminala u vrijeme Depresije bio je film Bejbi Fejs Nelson (Baby Face Nelson, 1957) Dona Sigela. Filmovi tog ciklusa bili su skloni rekonstrukciji datog perioda, a njihova apoteoza iz kasnih šezdesetih su „Boni i Klajd” Artura Pena (1967), Masakr na dan Svetog Valentina (The St. Valentine's Day Massacre, 1967), „Krvava mama” (Bloody Mama, 1970) Rodžera Kormana i „Dilindžer” (Dillinger, 1973) Džona Milijusa. Dvije zanimljive podvrste gangsterskog filma koje su se pojavile pedesetih jesu „kejper” (ili filmovi o rizičnim poduhvatima) i „anticrveni” akcioni triler. Kejper film, nastao s „Džunglom na asfaltu” Džona Hjustona (1950), bavi se mehanikom pokretanja velike pljačke i još je veoma popularan. Ponekad je smrtno ozbiljan, ponekad lagan i pun duha.

Anticrveni akcioni film bio je lokalizovani, primitivni tip filma koji je endemski postojao ranih pedesetih godina prošlog vijeka, a čiji su tipični primjeri Married a Communist Roberta Stivensona (takođe poznat i pod naslovom The Woman on Pier 13, 1950), I Was a Communist for the FBI (Gordon Daglas, 1950), Big Jim McLain (Edvard Ludvig, 1953) i u moralnom pogledu nešto dvosmisleniji Pickupon South Street (1953) Samjuela Fulera. U ovom filmu je kriminalna ličnost komunistički špijun a „sindikat” prerasta u „međunarodnu komunističku zavjeru”, ali je i u njemu opstala tradicionalna ikonografija gangsterskog filma. Ciklus filmova tipa komunista-gangster bio je nešto obimniji ciklus od preko pedeset antikomunističkih filmova, snimljenih u produkciji skoro svakog studija u Holivudu u periodu od 1948. do 1955. godine (izuzeci su studiji Disney i Universal-lnternational) u vidu ritualnog samoponiženja pred HUAC-om (House of Representatives Un-American Activites Committee/Komitet za antiameričke djelatnosti Predstavničkog doma) i servilnim službenicima senatora Džozefa Makartija. Mnogi od njih, kao što su The Iron Curtain (Vilijam Velman, 1948) i The Red Menace (R. Dž. Springstin, 1949), imali su korijene u špijunskom filmu o Drugom svjetskom ratu. U njima su jednostavno crveni zlikovci zamijenili nacističke zlikovce.

Radnja ostalih dešava se iza „gvozdene zavjese” i usredsređena je na pokušaje pojedinaca da izađu odatle dok su drugi i dalje osmišljeni kao domaće melodrame, poludokumentari filmovi i naučnofantastični. Vodeći antikomunistički film bio je, bez sumnje, My Son John (1952), koji je za Paramount napisao, režirao i producirao talentovani Leo Makeri (1898-1969), jedan od velikih stvaralaca filmske komedije tridesetih godina („Pačija supa”, 1933; Ruggies of Red Gap, 1935; The Awful Truth, 1937) koji je, očigledno, u međuvremenu izgubio smisao za humor. Grozničava mješavina antiintelektualizma, edipovske opsesije, pseudohrišćanske bogobojažljivosti, My Son John je film u kome glavnu ulogu, „crvenog iz Stejt departmenta”, tumači briljantni glumac Robert Voker, s tim što je to bila njegova poslednja uloga, u čije vjerolomstvo od svih prestupa ne spada jedino ubistvo roditelja. Ovaj film je do te mjere ostrašćen i duboko angažovan da zaslužuje da bude svrstan, zajedno s filmovima „Rađanje jedne nacije” i „Trijumf volje”, među najveća djela autoritarne propagande, pa je, kao i ova dva filma, predmet osporavanja od dana kada je prvi put prikazan sve do sada.


(Nastaviće se)