-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

U razgovoru sa Titom 1946, Staljin je istakao da Jugoslavija treba da razvija neke djelove vojnoindustrijskog kompleksa poput vazduhoplovnih, pošto sama može da proizvodi aluminijum i ima bogata nalazišta boksita, kao i da treba sama da proizvodi artiljerijska oruđa. Tito je predlagao da se topovske cijevi u tom slučaju izlijevaju u Sovjetskom Savezu, a obrađuju u Jugoslaviji. Sovjeti su smatrali da treba izgrađivati i fabrike municije i lakog streljačkog naoružanja. U tim momentima se iskristalisala sovjetska intencija da podrži razvoj određenih grana jugoslovenske industrije, uglavnom onih koje bi u slučaju rata olakšale snabdijevanje Jugoslovenske armije i učinile je nezavisnijom od snabdijevanja iz Sovjetskog Saveza. Sovjetski Savez je u tom periodu vršio radikalnu konverziju vojnoindustrijskih kapaciteta sopstvene vojne industrije, u cilju drastičnog smanjenja proizvodnje svih vrsta municije, koja u mirnodopskom periodu nije bila potrebna u ranijim količinama. Zbog toga su Sovjeti bili u prilici da, usled smanjenja sopstvenih kapaciteta, ustupe jugoslovenskoj strani dio sopstvenih viškova u vidu industrijskih postrojenja, mašina i sirovina.

Suočena sa odbacivanjem zahtjeva u pogledu ukazivanja pomoći za izgradnju domaće vojne industrije, tokom pregovora u Moskvi februara i marta 1948, jugoslovenska vlada je zauzela stav da ne treba odstupati od zacrtanih planova razvoja domaće vojne industrije, već da se treba osloniti na sopstvene snage i kapacitete, izvršiti neophodne modifikacije postojećeg Petogodišnjeg plana, i osposobiti jugoslovensku privredu za izgradnju jake vojne industrije. Prevladalo je uvjerenje da treba jačati sopstvene vojnoindustrijske kapacitete u Valjevu, Užicu, Kragujevcu, Sarajevu i Slavonskom Brodu, pokušati izgraditi fabriku artiljerijskih oruđa i jačati proizvodnju kamiona za vojsku. Svjesno svih teškoća, pogotovo materijalnih, jugoslovensko partijsko vođstvo je čvrsto zauzelo stav da se posebno treba žrtvovati za razvoj domaće vojne industrije, kao i da se tako zamašan i ambiciozan program može finansijski izdržati. Kolizija između jugoslovenskih planova izgradnje i razvoja nacionalnog vojnoindustrijskog kompleksa, i sovjetskih viđenja jačanja jugoslovenskih vojnih i odbrambenih sposobnosti, bila je očita i nije dozvoljavala mogućnost prevazilaženja teškoća u međusobnoj komunikaciji. Čvrstina jugoslovenskog stava i opredjeljenja, da i u tom pogledu mora izboriti pravo na trasiranje sopstvenog puta, vodila je u neminovni otklon od Sovjetskog Saveza i izgradnju sopstvene budućnosti.

Izrastanje poslijeratne Jugoslovenske armije iz partizanske vojske, koja se u Drugom svjetskom ratu borila na frontovima svjetskog rata i revolucije, u uslovima potpunog strategijskog okruženja, presudno je uticalo na uobličavanje njene ratne vještine. Neposredno po prenošenju težišta borbi na tlo Srbije, i početka preobražaja partizanske vojske u regularnu vojnu formaciju, koja je trebalo da težište borbenih dejstava prenese u ravničarske predjele zemlje, i pređe s gerilskog na frontalni način borbe, njeno vođstvo je proklamovalo buduće smjernice razvoja jugoslovenske oružane sile, ističući na prvom mjestu svoje ratno iskustvo, a potom iskustva Crvene armije.

Poslednjih mjeseci rata, sa sovjetskim udžbenicima koji su započeli da pristižu, pojavile su se i prve dileme među partizanskim generalima. Prelaskom na frontalni način borbe, jugoslovenske snage su postale dio velikog savezničkog fronta, koji se protezao od Budimpešte do Jadranskog mora. Dobrovoljnim prilivom i mobilizacijom, vojska je naglo brojčano narasla, a zahvaljujući izdašnoj savezničkoj vojnoj pomoći postala i tehnički opremljenija. Iza stabilnog fronta se nalazila oslobođena teritorija, na kojoj se u potpunosti mogla organizovati čvrsta pozadina sa jasnim sistemom snabdijevanja, organizacije skladišta i evakuacije ranjenika.


(NASTAVIĆE SE)

---