-PIŠE: BORIVOJE ĆETKOVIĆ

„Na političkom i vojničkom planu nema jedinstva između četnika i federalista. Prve vodi Bajo Stanišić, a druge Krsto Popović. Italijani ovde igraju majstorsku igru. Jedan oficir drži vezu s Bajom Stanišićem, govori mu samo da uništi partizane, pa će posle biti stvorena Jugoslavija od više od 30 miliona... A federalistima: ’Sada smlatimo partizane pa ćemo onda centraliste‘. Narod je s nama još i danas. Situacija će se popraviti. Sve zavisi od međunarodne situacije. Poraz Hitlera u Rusiji – pa će i stvari drukčije krenuti.“(Dedijer, Prilozi, 1981:409, 410)

Šta se u Crnoj Gori, Sandžaku i dijelu Hercegovine dogodilo nakon opštenarodnog ustanka protiv okupatora?

Kraj 1941. i početak 1942. bio je teško vrijeme za Crnu Goru kada je došlo do raskola među crnogorskim ustanicima, kada, prema riječima Dušana Đurovića, istaknutog i neproučenog jugoslovenskog pisca, i jedni i drugi i treći (komunisti, četnici i zelanaši) hoće da zagospodare Crnogorcima.

Komunisti, koji su između dva svjetska rata,zbog političkog djelovanja bili progonjeni i osuđivani na dugogodišnje teške robije, zaoštravaju „klasnu borbu“ i „revoluciju“, zvjerski ubijaju, ne samo saradnike sa fašistima, već i one koje su smatrali „petokolonašima“,„kulacima“ koji opstruiraju nastavljanje Narodnooslobodilačke borbe. To je period „lijevih grešaka“, kako su istoričari eufemistički nazvali taj neviđeni teror koji je u Crnoj Gori sprovodilo rukovodstvo Pokrajinskog komiteta, uključujući i Milovana Đilasa, koji je imao i najviša ovlašćenja partijskog vrha. Ako bi o komunistima sudili samo na osnovu ovih krvavih događaja – veoma bi loše prošli. To je jedna od tamnijih stranica u njihovoj istoriji. Iz dokumenata toga vremena (kraj 1941. i početak 1942. godine) vidi se da su ljudi na svirep način ubijani – kao pseće strvine, kako veli jedan Đurovićev junak, bacali su ih u jame bezdanice.

Da li su istoričari NOB-a rasvijetlili ovu mračnu stranicu novije crnogorske istorije? Ko su bili pojedinci u Pokrajinskom komitetu kod kojih je progovorio naš, crnogorski radikalizam i da li je u njemu bilo pojedinaca koji se nijesu slagali s ovom odlukom? Da li je bilo prepiranja i svađe između Ivana Milutinovića i Milovana Đilasa? Da li su članovi Pokrajinskog komiteta, nakon oslobođenja, ostavili neki pismeni trag o njihovom zlom činjenju. Da li je tačna teza pojedinih istoričara,antikomunistički opredijeljenih da je za sve kriva komunistička ideologija? Ima li istine u toj njihovoj tvrdnji? – neka su od mnogih pitanja o kojima se i danas vode polemike.

Nema sumnje da je „komunistički“ jezuitizam – ko nije sa nama, taj je protiv nas, i da je prema protivniku sve dozvoljeno – i ta naša želja da budemo prvi u klasnoj borbi imala velikog uticaja da se donese odluka o otpočinjanju do tada neviđenog terora. Međutim, i crnogorski radikalizam je u tome imao značajnog udjela – stravičnim zločinima trebalo je utjerati strah u kosti stanovništvu i primorati ga na apsolutnu pokornost.

Crnogorski radikalizam iz vremena knjaza Danila i knjaza i kralja Nikole ponovo je oživio u ovo teško doba i ojačan „komunističkom“ ortodoksijom bio je još stravičniji i užasniji.

I četnici su na komunistički teror odgovorili terorom – ubijanje, zločini, progonstva i utamničenja komunista, njihovih članova porodice i simpatizera masovno su vršeni po Crnoj Gori, pošto su partizani otjerani za Bosnu.

Partizansku vojsku su uglavnom činili mladi ljidi. U jednom trenutku, piše Dedijer, partizanske jedinice su bile sastavljene 80 odsto od mladića i devojaka ispod 21 godinu starosti, dok je Draža uspio da mobiliše veliki broj seljaka. Bile su to poluvojne snage, jer su seljaci spavali u svojim domovima i po Dedijeru „učestvovali su samo u lokalnim akcijama, često po naređenju Nijemaca“. Partizani su se premještali s jednog kraja Jugoslavije na drugi, boreći se protiv Njemaca, Italijana, Mađara i Bugara kao i i protiv više od 14 kvislinških grupa.


(KRAJ)

---