-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Mirovna konferencija u Parizu, 1919–1920. godine, zasijedala je pod jakim uticajem emocija javnog mnjenja i proklamovane New Diplomacy. Ipak, Vudro Vilson, Žorž Klemanso i Dejvid Lojd Džordž su radili u uslovima veće ekskluzivnosti, stepena tajnosti i lične kontrole nego njihovi prethodnici na mirovnim konferencijama 1648, 1713. i 1814–1815. godine. Prema jednom tumačenju, upravo su način funkcionisanja i donošenja odluka na Mirovnoj konferenciji omogućili da „stariËŽ francuski sistem diplomatije nastavi sa dotadašnjom praksom i u međuratnom periodu. Prema drugom, potpisivanjem Lokarno pakta 1925. godine dosegnut je vrhunac „noveËŽ diplomatije, ali je ukorijenjeni tradicionalizam evropskih državnika uticao da se ubrzo vrate oprobanim sredstvima „starogËŽ francuskog sistema diplomatije odbacivši „idealističkeËŽ postavke američkog modela koji nije mogao da ispuni sopstvene ciljeve. Sa ponovnim zaoštravanjem međunarodnih odnosa u drugoj polovini tridesetih godina 20. vijeka javlja se tumačenje da je tajna diplomatija imala i određene prednosti, jer je za rešavanje delikatnih pitanja bilo važno da određene aktivnosti budu poznate uskom krugu ljudi, kako reakcija javnosti ne bi ometala ostvarivanje plana prije početka njegovog sprovođenja.

Najveći domet „noveËŽ diplomatije bilo je osnivanje Društva naroda (La SociĂŠtĂŠ des Nationes)/Lige naroda (The League of Nations). […] Društvo naroda je od samog početka predstavljalo negaciju ideja iz kojih je proisteklo, jer nije stvoreno kao javna skupština svih naroda, već je bilo kompromis velikih sila na Mirovnoj konferenciji u Parizu. Umjesto da je predstavljalo javni forum naroda koji žele da očuvaju međunarodni mir, zapravo je bilo poprište za politiku moći u nadmetanju velikih sila. Ubrzo je uspostavljena jasna razlika između uloge velikih sila i ostalih država članica Društva naroda. Savjet, u kojem su velike sile imale odlučujuću riječ, dobio je prednost nad Skupštinom gdje su sve države imale jednako pravo glasa, iako u početnim zamislima i dokumentima o organizaciji i radu Lige nije postojala hijerarhijska razlika između ova dva tijela. Osnivanjem međunarodne organizacije u Ženevi nije obezbijeđena ni javnost diplomatije. Umjesto tajne diplomatije, vladarskih i vladinih kabineta, korišćena je neformalna diplomatija, zastupljena u kuloarima Lige naroda.

Pored Društva naroda, uvođenje međunarodne arbitraže kao osnovnog mehanizma za rešavanje sporova između država bio je dodatni instrument očuvanja mira. Na Mirovnoj konferenciji u Parizu napušten je model XIX vijeka kojim su sve zaraćene strane željele mir i ustanovljena je podjela na države koje su izazvale rat i koje su čuvale mirnodopsko stanje. Ovaj princip je primijenjen da bi se jasnije potcrtala razlika između pobjednika i pobijeđenih, ali je nametnuo obavezu državama u poslijeratnom periodu da izbjegavaju da budu označene kao izazivači vojnih konflikta. Time je stvoren prostor za arbitražno djelovanje. Angažovanje sudova kao relevantnih činilaca u odnosima između država proisticalo je iz uvjerenja da bi podređivanje diplomatije međunarodnom pravu bio jedan od garanta sprečavanja novih ratova. Ustanovljavanjem Društva naroda i međunarodnih arbitraža stvorena je dvostruka priroda diplomatije. Njena primarna uloga je i dalje bila da predstavlja jedan od organa državne politike, ali je uvedena i sekundarna jer je postala sastavni dio međunarodne zajednice. Osnovni cilj je bio da se čvršćim vezivanjem i podređivanjem država međunarodnoj zajednici, vlade primoraju da napuste egoistički princip raison d’Etat i potčine individualne interese kolektivnim. Ovaj cilj je bio samo djelimično ostvaren, jer je diplomatija bila podređena međunarodnom pravu isto onoliko koliko i njihove zemlje, ali su međunarodni odnosi i dalje počivali na relacijama između suverenih država.


(NASTAVIĆE SE)

---