Priredio:
Miladin Veljković

Plate su postale redovne za sve zaposlene, čime je obezbijeđeno da pojedinci iz siromašnijih društvenih porodica mogu da žive od svog rada i čitav svoj radni vijek budu na raspolaganju diplomatskoj službi. Međutim, prijemni ispiti nijesu služili samo za odabir najboljih kandidata, već su bili i pokriće za prijem onih sa najboljom protekcijom.
Život u inostranstvu je i dalje iziskivao velika materijalna sredstva, stoga su najviši položaji i dalje bili zagarantovani pripadnicima elitnih društvenih slojeva, čak i u okviru francuske diplomatske službe. Nastojanja da se uvede sistematsko obrazovanje za mlade činovnike i dalje su bila samo kratkoročni pokušaji bez ozbiljnijeg uticaja na rad diplomatije. U pogledu kontrole centralnih državnih organa nad diplomatskom službom, veliki uticaj je imala promjena tradicionalne uloge šefova diplomatskih misija zbog češćih susreta šefova država. Tehnološki razvoj koji je ubrzavao komunikaciju između prestonica, a posebno uvođenje elektronskih i radio telegrafa, olakšao je kontrolu ministra nad cjelokupnom diplomatskom službom.
Ministarstva inostranih poslova su se postepeno organizaciono razvijala. Diplomate su i dalje pretežno bile angažovane za političke poslove, dok su ekonomski poslovi bili prevashodno povjereni konzularnoj službi. Ova praksa je izmijenjena u Evropi od 1880-ih godina, dok su odnosi sa vanevropskim državama i dalje pretežno bili zasnovani na ekonomskim poslovima koji su bili povjereni konzulatima. Zbog razvoja međunarodnih odnosa na globalnom nivou i djelimičnog preusmjeravanja ekonomskih poslova sa konzularne na diplomatsku službu, povećavao se broj činovnika u ministarstvima evropskih sila. Unutrašnje organizacije ministarstava su bile dosta slične, ali je bilo i mnogobrojnih varijacija. Činovnici birani iz viših društvenih krugova radili su u odjeljenjima i odsjecima zaduženim za političke odnose, dok su činovnici iz nižih društvenih krugova radili u konzularnim i ekonomskim odjeljenjima. Arhive i biblioteke ministarstava su postale sređenije, jer su diplomate počele detaljnije da proučavaju spoljnopolitička pitanja. U ministarstvima se uvode nove organizacione jedinice za administraciju i finansije i formiraju organizacione jedinice ili angažuju savjetnici za međunarodno pravo. Širenje djelokruga rada ministarstava uticalo je i na unutrašnju organizaciju posla. Ministri su prepuštali činovnicima srednjeg ranga da preuzmu dio odgovornosti oko spoljne politike.[…]
Pored promjena u organizaciji ministarstava, uloge ministara i činovnika u kreiranju i vođenju spoljne politike, razvoj međunarodnih političkih, vojnih i ekonomskih odnosa tokom XIX i početkom XX vijeka uticali su i na promjene strukture diplomatskih predstavništava. Uvedene su novine na tri polja rada.
Napoleonovi ratovi, uvođenje opštih vojnih obaveza i razvoj militarizma u Evropi postavili su nove zahtjeve pred diplomate u njihovom radu, na koje oni nijesu mogli adekvatno da odgovore. Potreba da vlada bude upoznata sa razvojem vojnog naoružanja, brzinom mobilizacije, stručnom procjenom o opasnosti od izbijanja rata i sve veći značaj balansa kopnene i pomorske sile u međunarodnim odnosima, uticali su na uvođenje dvije nove funkcije u diplomatskim predstavništvima – vojnog i pomorskog atašea. Iako je slanje vojnih lica u diplomatske misije prvi put primijenjeno u XVIII vijeku, Francuska je bila prva evropska država koja je u okviru Ke d`Orseja organizovala vojni odsjek 1805. godine. Od 1850. godine postalo je uobičajeno da se pri diplomatskim predstavništvima postavljaju vojni i pomorski atašei. Od početka XX vijeka uvedena je funkcija vazduhoplovnog vojnog atašea. U militarističkim državama, poput Drugog njemačkog rajha, Drugog francuskog carstva, Habzburške monarhije i Ruske imperije, oficiri su imali mogućnost napretka do najviših položaja u diplomatskoj službi.


(Nastaviće se)

---