Dok se o jugoslovenskoj diplomatiji i spoljnoj politici između dva rata dosta pisalo, rad samog Ministarstva inostranih djela Kraljevine SHS, a kasnije Ministarstva inostranih poslova Kraljevine Jugoslavije, nije bio tako česta tema domaće istoriografije. Najpotpunije i najsveobuhvatnije djelo o tome dobili smo nedavno, pojavom knjige dr Srđana Mićića „Od birokratije do diplomatije, istorija jugoslovenske diplomatske službe 1918-1939”, koju je objavio Institut za noviju istoriju Srbije iz Beograda, gdje je Mićić zaposlen. Pored navedene tematike, što joj je primarni i osnovni sadržaj, u knjizi je obrađen i „Razvoj moderne evropske diplomatije”, što doprinosi boljem sagledavanju i razvoja jugoslovenske diplomatske službe. Iz tog razloga ćemo ovog puta čitaocima (sa skraćenjem) upravo i prenijeti to poglavlje, kao i dio iz poglavlja „Razvoj moderne srpske diplomatije”, koju je u velikoj mjeri naslijedila kasnija jugoslovenska diplomatska služba 1918-1939, kojom ćemo se na ovom istom mjestu konkretno baviti drugom prilikom. Činimo to uz odobrenje autora i saglasnost izdavača.

Dr Srđan Mićić je rođen 1983. godine u Beogradu. U rodnom gradu završio je Matematičku gimnaziju, a osnovne, master i doktorske studije na Katedri za istoriju Jugoslavije Odjeljenja za istoriju beogradskog Filozofskog fakulteta. Uže polje stručnog interesovanja su mu: spoljna politika, diplomatija i propaganda Jugoslavije između dva svjetska rata.

„Diplomatska služba se razvijala u okvirima državne uprave, kao jedan od njenih najvažnijih organa. U doba apsolutizma vladari su uz pomoć vojske i činovništva uspijevali da svu vlast uzmu u svoje ruke, anulirajući nekadašnji uticaj staleža na vođenje državne politike kojom su oni arbitražno rukovodili na osnovu državnih razloga. Državno rukovođenje društvom nazvano je „policijomËŽ i sprovođeno je preko birokratije, odnosno činovničkog aparata. Posledica Francuske revolucije bio je prelazak iz „policijskeËŽ u pravnu državu, izvršen tokom XIX vijeka naporedo sa izmjenom apsolutizma u konstitucionalni sistem. Osnovno načelo postalo je podvođenje državne uprave pod pravni poredak. Prvi korak bilo je uspostavljanje ustavnog poretka, potom uvođenje državne uprave u zakonske okvire i na kraju razvoj sudske kontrole na djelatnošću upravnih organa. Ideja pravne države preovladala je u Evropi početkom XX vijeka.

Uspostavljanje pojedinih organa državne uprave sprovođeno je u tri faze. Formiranjem državnih institucija i određivanjem njihovih nadležnosti, sprovođenjem unutrašnje organizacije i određivanjem lica koja će ih predstavljati. Razvoj državne uprave uticao je na veću specijalizaciju u nadležnostima, te su vremenom određeni organi postali zaduženi samo za pojedine vrste poslova. Država je direktno sprovodila svoje funkcije preko organa centralne uprave. Najviša državna nadleštva uglavnom su imala naziv ministarstva, a njihov broj je zasnivan na vrsti državnog uređenja i sferama u kojima je država imala svoj uticaj. Ministri su postepeno od vladarevih izvršilaca prerastali u odgovorne državnike, a njihove funkcije dobijaju javnopravni karakter krajem XVII vijeka. Naporedo, monarsi su od samovoljnih vladara postali organi „policijskeËŽ države. Oni su postali šefovi administrativnih organa, u kojima su radili državni službenici koji su sačinjavali činovnički aparat, odnosno birokratiju. Činovnici su dobrovoljno stupali u javnopravni odnos s državom, obavezujući se da će na dostojan način sprovoditi povjerene dužnosti uz dobijanje adekvatnih prava i zaštite (obezbijeđenu platu, penziju koju su mogli da koriste i članovi njihove porodice i dr). Za razliku od ministara, od činovnika se nije očekivalo aktivno učešće u političkom životu i oni nijesu snosili ni političku odgovornost.

Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---