-Piše: DR RADENKO ŠĆEKIĆ

Od propagandnih sredstava, osim filma i radija, masovno su korišćeni politički plakati, leci na kojima je isticana „snaga i moć komunizma“, koji je uglavnom predstavljan u liku snažnih i zdravih radnika, nasuprot „sitnih i debelih kapitalista koji iskorišćavaju i tlače svijet“. Mnogobrojne partijske zastave, ogromne fotografije Marksa i Engelsa, Lenjina, Staljina, kreiranje u javnosti kulta ličnosti od vođe partije, propagandnom tehnikom transfera njegovo povezivanje sa revolucijom i njenim tekovinama, samo su neke od opštih karakteristika persuazivne djelatnosti u komunističkom sistemu.

Staljinova propaganda, naročito ona pod rukovodstvom A. Ždanova, bila je prisutna u svim sferama društva (politici, nauci, kinematografiji, sportu, slikarstvu, književnosti, muzici i dr.), najavljujući dolazak „novog čovjeka“, „bića“ koje je tek trebalo izgraditi i kojem je na žrtvu prinesen svaki oblik opozicije – metodom političkih čistki, deportacija cijelih grupa stanovništva i likvidacijama oponenata i na druge načine. Bilo kakva forma kritičkog izražavanja je zabranjena. Jedno od moćnih sredstava kojim se Staljin koristio u borbi sa svojim protivnicima jevrejskog porijekla bio je antisemitizam, a činjenica je da su mu sva tri glavna oponenta za dolazak na vlast, Trocki, Zinovjev i Kamenjev upravo bili Jevreji.

Sovjetska propaganda se nakon Oktobarske revolucije 1917. široko oslanjala na marksističko-lenjinističku terminologiju, sve do Staljinove smrti 1953, od kada se u njoj mogla uočiti veća fleksibilnost i uticaj pragmatizma. Funcionisanje poretka bilo je zasnovano na načelu: „Ne postoje pojedinci i njihove porodice, postoji samo društvo“. Željenom preoblikovanju porodice doprinosila je politika partije koju je ona vodila u odnosu na djecu. „Azbuka komunizma“ N. Buharina, najpopularniji udžbenik novog čovjeka dvadesetih godina naglašavala je: „Dijete pripada društvu u kome se rodilo, a ne svojim roditeljima i neophodno je porodicu zamijeniti komunističkom partijom“. Moglo bi se istaći da obrazovanje uvijek ima svojevrstan propagandni efekat, ali propaganda, ređe obrazovni. Učenje istorije npr. osim obrazovnog cilja, ima zadatak, takođe, da kod učenika formira pozitivan odnos prema vlastitom narodu, njegovoj tradiciji i ukupnim postignućima. Istorija jeste magistra vitae, ali je za našu analizu zanimljivo da ta učiteljica različito tumači prošlost, zavisno od države do države, naroda, odnosno političkog režima na vlasti, tako da iste istorijske situacije u kojima su se našli različiti narodi, imaju svoju vrlo različitu naučnu interpretaciju. Razumljiva potreba svakog društva da zasnuje pozitivan odnos mladih prema sebi, da stvori osjećaj pripadnosti, patriotizma, često dovodi i do nekritičke i tendenciozne interpretacije istorije, tako da se upravo kroz nju reprodukuje i negativan odnos prema drugima koji su krivci što naš potencijal (koji je u svakoj interpretaciji nadmoćan drugima) nije mogao doći do izražaja. Međutim postoje primjeri da se politička propaganda upravo određuje kao proces političkog obrazovanja. Tako na primjer u „Malom leksikonu politike“ objavljenom 50-ih u SSSR-u, postoji sledeća definicija: „Propaganda je intenzivno razjašnjavanje pisanja Marksa, Engelsa, Lenjina i Staljina, te istorije boljševičke partije i njezinih zadataka“. Staljin je imao problem sa slobodnim Boljšoj teatrom, pozorištem i kulturnom institucijom osnovanom 1776. godine u Moskvi. Staljin je dobio savjet da ne ruši Boljšoj direktno i da ne hapsi, već da osnuje po svim selima i gradovima u zemlji pozorišta i na taj način obesmisli i umanji značaj pozorišta. Na snazi je bila podjela u školama prema polu. Odvojena nastava za dječake i djevojčice imala je duboke psihološke posledice. Uniforma dječaka – mundiri i kačketi – ličila je na uniformu koju su nosili gimnazijalci u carsko doba. Postojao je navodno projekat o uvođenju uniformi i za akademike, ali nisu uspjeli da se dogovore o broju zvjezdica na epoletama akademika.


(NASTAVIĆE SE)