Vojvode su bile starješine iz kraja iz kojeg su poticale, što je bitno uticalo na njihov izbor i imenovanje, ali i na sticanje moći koju su potom prigrabili. Najveći dio vojvoda 1804. i 1805. godine bile su samoimenovane ili samonikle vojvode. Za njih Vuk Karadžić kaže da ih „niko nije postavio, nego su se, u samom početku bune, sami načinili” vojvodama. Slično je mišljenje i Batalake, koji tvrdi da je u početku Ustanka ustanička vojska bila slabo naoružana i nije imala „vojenačalnike”. Njih je narod birao, ili su sami pripisali sebi vojno zvanje, ili ih je vožd imenovao.

Batalaka, nasuprot Vuku, tvrdi da je Karađorđe većini starješina dao vojvodsko zvanje. On ih naziva titularnim vojvodama: Maksim Rašković, Milan Drinčić, prota Milutin Ilić, Jovan Kursula, Mihailo Radović, Mihailo Radulović, Aleksa Popović, Arsenije Lomo, Antonije Pljakić, Milić Kedić, Živko Dabić, Stojan Čupić, Miloš Stojićević Pocerac, prota Nikola Smiljanić, Petar Nikolajević Moler, Janko Popović Cincar, Đorđe Simić, Pavle Cukić, Stanoje Glavaš, Momir Stojanović, Rista Isajlović, Petko i Nikola Popović. Očigledno je da je Batalaka zaboravio da spomene Vujicu Vulićevića. Pod komandom Stojkovića i Dobrnjca bili su: Ilija Barjaktarević, Stevan Sinđelić, knez Momir iz Lučice, Živko Šljivić i Milija Zdravković. Samo je Stanoje Glavaš „na svagda ostao vojvoda bez komande ali s velikim uvažavanjem i prezrenjem na njegove zasluge”. Najljepše riječi ostavio je o Janku Katiću – „velevažnog u svakom smotreniju Srbina” i čovjeka „čiste i najsavršenije ljubavi k rodu i otečestvu”.

Prije prvog ustavnog uređenja države (1805) ostalo je zapisano potvrđivanje ili postavljanje od vožda samo nekoliko starješina. To ne znači da Karađorđe nije proizveo više vojvoda, već da o tome nema pouzdanih podataka. Prvo voždovo imenovanje jednog vojvode bilo je marta 1804. godine, odmah poslije osvajanja Rudnika, kada je odredio Milana Obrenovića za starješinu Rudničke nahije. Ali bliže pojedinosti o načinu postavljanja nijesu poznate.

Memoaristi, prije svih Vuk i Jokić, kao i povjesnik Milićević, zapisali su kako je tekao izbor i postavljanje nekoliko vojvoda.

Poslije potvrde Milana Obrenovića, vožd je bio u prilici da učestvuje u izboru i postavljanju novog starješine Smederevske nahije, pošto je Đuša Vulićević ubijen. Mada se u dokumentima pominje kao „glavni starješina”, „oborknez”, za njega, kao i za ostale ličnosti njegovog ranga, memoaristi koriste redovno riječ vojvoda. Tvrdnju Prote Mateje da su ustaničke vođe rado potvrđivale one starješine koje bi narod izabrao iz svoje sredine, potkrepljuju i drugi memoaristi. Jokić izričito tvrdi: Karađorđe je „svagda kad pogine jedan vojvoda ostavljao da narod iz familije njegove izabere koga oće, pa on poslije toga načini vojvodom”. On je zapisao da su ustanici „izabrali Đušu Vulićevića za starješinu” još početkom Ustanka. Poslije njegove pogibije narod Smederevske nahije opredijelio se za Đušinog brata Vujicu, koji „nije bio nimalo viđen za vojvodu”, pa se vožd nećkao i razmišljao da li da ga potvrdi. Kada su ga uvjerili da boljega nema, Karađorđe je blagoslovio izbor – „pa lijepo, kad ga vi oćete, i ja ga oću”. Ovo imenovanje desilo se prije početka napada na Smederevo, u jesen 1805. godine. Sva radnja oko Vujičinog imenovanja svela se na usmeni dogovor, koji su naknadno zabilježili učesnici Ustanka. U voždovom životu bio je to sudbonosni izbor, koji nije mogla da zaustavi nikakva zla slutnja ni predosjećanje događaja koji su se odigrali nepunih dvanaest godina kasnije.

Koliko je značajna hajdučija za nastanak revolucionarne vojske, toliko su značajni i sveštenici u pokretanju Ustanka i vođenju i uređenju ustaničke države. Mnogi od njih nosili su u jednoj ruci krst a u drugoj oružje, prvim znamenjem su krstili i blagoslovili a drugim ubijali neprijatelje. Nekoliko sveštenika imalo je prvorazrednu ulogu u oba Ustanka: Prota Mateja Nenadović, pop Luka Lazarević, Hadži Melentije Stefanović, prota Milutin Ilić Gučanin, arhimandrit Gligorije Radojičić, a u Drugom ustanku arhimandrit Melentije Pavlović, kao i mnogi drugi. Prva četvorica sveštenika – Mateja, Luka, Melentije i Milutin – nosioci su vojvodske titule.

Priredio: Miladin Veljković

(NASTAVIĆE SE)

---