-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Srpska istoriografija posvetila je veoma malo pažnje vladarskim ustanovama, prije svega instituciji vladara – vožd, knez, kralj. Ni danas nema ozbiljnije monografije o vladaru i njegovoj ulozi u istoriji Srba, i srednjeg i novog vijeka.

Vožd je srednjovjekovno zvanje koje je vaskrsnula Srpska revolucija i koje je davalo Karađorđu i Milošu vrhovnu vojnu i civilnu vlast. Prema istraživanjima Miloša Blagojevića, pojam vožd korišćen je u književnim djelima od 13. do 15. vijeka s uopštenim značenjem predvodnika naroda. Sveti Sava je „vožd otačastva na blagoverije”, a Stefan Dušan i despot Stefan Lazarević su nosili dostojanstvo „vožda otačastva” i „vožda srpskog naroda”. Samo je neki učeni kaluđer mogao poučiti Karađorđa i ustaničke prvake da obnove ovo dostojanstvo, ali ko je to bio, kada je i kojim povodom dao savjet, nijesmo mogli da saznamo. Poslije Karađorđa i Miloša, ovom titulom ovjenčao se Đorđe Stratimirović u vrijeme Revolucije 1848/9. godine.

Orašački zbor (1804) nije sazvan radi izbora vožda, već radi dogovora o pružanju otpora dahijama, ali taj cilj nije mogao da se ostvari bez predvodnika koji bi komandovao pobunjenom narodu. Iz tog razloga mnogi izvori nijesu zabilježili Karađorđev izbor za vožda. Od tri kandidata (Stanoje Glavaš, knez Teodosije, Đorđe Petrović) Zbor je odabrao Karađorđa. Izvori su saglasni da je Karađorđe izabran za vođu Prvog ustanka, ali se ne slažu s titulom koju je ponio 1804. godine. Nijedan izvor nije koristio izraz vožd, jer je bio nepoznat učesnicima Orašačkog zbora. Ako se može govoriti o tituli koju je tada dobio, onda bi ona mogla biti predvodnik pobunjenog naroda. Riječ i zvanje vožd ušlo je u upotrebu nešto kasnije. Karađorđe je tokom Prvog ustanka zvanično nosio tri titule: komandant od 1804, predvoditelj od 1808. i vožd od 1811. godine. Nesporno je da se Karađorđe od izbora potpisivao kao komandant i da su ga Rusi oslovljavali, između ostalog, i kao „vrhovni komandant srpski”.

Od ustavne reforme 1808. godine, uzajamnom obavezom, potvrđenom zakletvom, Petrović i starješine su odlučile da Savjet, komandanti, vojvode, knezovi i sav narod priznaju Karađorđa i njegovo potomstvo „za pervog i verhovnog serbskog predvoditelja”, kome će biti vjerni i pokorni. Time je udaren temelj dinastiji Karađorđevića, bitnoj tekovini u državnopravnoj istoriji Srba.

Tek ustavnom reformom 1811. godine Skupština starješina, „sobranim po volji mojej”, komandanti, vojvode i knezovi (vojenačalnici), potvrdili su Karađorđa za „Verhovnog Vožda Naroda Serbskog”, priznajući mu već stečeno pravo nasleđivanja, čime je potvrđeno ranije usvojeno dinastijsko načelo. Od tada pa do kraja Ustanka, i do kraja života, Karađorđe se potpisivao kao vožd, čime je ovo zvanje steklo vladalački status. Bio je to vrhunac u njegovoj vladalačko-vojničkoj karijeri. Narednim postupcima on je to pokazao, što je zapazio Batalaka, voždu uvijek naklonjen, koji je zapazio, kada je opisivao Karađorđeve odnose s opozicijom, da je bio „više vrhovni vožd nego narodnji upravitelj”. Tim iskazom Batalaka je u njegovoj ličnosti i njegovom zvanju objedinio obje funkcije, naglašavajući da je bio više vojni nego civilni starješina.

Potvrdu ove tvrdnje nalazimo u činjenici da je Karađorđe uporno odbijao ruski predlog da prihvati titulu knez, koja je bila bliža vladarskom zvanju i koja se mogla lakše nadovezati na srednjovjekovnu vladarsku tradiciju, budući da je imala samo civilno značenje. On nije mogao da se odrekne zvanja vožd, uvjeren da ono ima dvostruko značenje – i vojno i civilno.

Na Cvijeti 1815. godine Miloš Obrenović izabran je za drugog vožda srpskog naroda, zamijenivši vezirovu bujuruldiju (zapovijest) narodnim izborom. Milošev izbor za vođu Drugog ustanka nije sporan, kao što nije bio ni Karađorđev. Sporna je, u oba slučaja, bila samo titula, posebno sa stanovišta nastanka vladalačke vlasti u Srbiji.


(NASTAVIĆE SE)

---