Akademik prof. dr Mihailo Vojvodić spada u red najistaknutijih srpskih istoričara, a to mjesto imao je i među istoričarima nekadašnje Jugoslavije. Rođen je na Cetinju 1938. godine, na kome je završio osnovnu školu i gimnaziju. Diplomirao je, magistrirao i doktorirao na Odjeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu, na kome je prošao sva nastavnička zvanja od asistenta do redovnog profesora. Bio je upravnik Odjeljenja za istoriju Filozofskog fakulteta, šef Katedre za Opštu istoriju novog vijeka i dekan fakulteta. Redovni je član Srpske akademije nauka i umjetnosti i sekretar njenog Odjeljenja istorijskih nauka.
Akademik Vojvodić napisao je veliki broj naučnih studija, rasprava i ogleda, a autor je i više od petnaest knjiga, od kojih izdvajamo: „Srbija u međunarodnim odnosima krajem 19. i početkom 20. vijeka“, „Srbija i balkansko pitanje (1875–1914)“, „Putevi srpske diplomatije“, „Petrogradske godine Stojana Novakovića“, „Samo svojim putem“ i dr. Među Vojvodićevim djelima, posebno značajno mjesto zauzima njegova knjiga „Izazovi srpske spoljne politike (1791–1918)“, koju je 2007. godine izdao Istorijski institut Beograd. U njoj su sabrani izabrani Vojvodićevi ogledi i rasprave, a našu pažnju je posebno zaokupio ogled „Konzularna konvencija između Srbije i Turske 1879–1896“, koju ćemo, uz njegovo odobrenje i saglasnost izdavača, u nešto skraćenoj verziji, objaviti u sklopu ovog feljtona.
Berlinskim ugovorom 1878. godine Srbiji je priznata nezavisnost, čime je okončan višedecenijski proces njenog izdvajanja iz Turskog carstva. Njoj je tada dozvoljeno i teritorijalno proširenje na jugoistoku za četiri okruga na teritoriji Stare Srbije. Prihvaćeno je i da najveći dio stanovnika novooslobođenih krajeva može slobodno ostati u novoj državnoj zajednici, što je prije svega bilo značajno za muslimane. Srbiji je predstojalo uređenje mnogih pitanja koja su proisticala iz novog stanja, a na prvom mjestu onih iz obaveza nametnutih joj Berlinskim kongresom. To je podrazumijevalo zaključivanje raznovrsnih ugovora sa drugim državama, prije svega sa susjedima. Trebalo je odmah sporazumjeti se o aktima kojima su se regulisala pitanja prelaska granice, jurisdikcije, trgovinskih odnosa, željezničkog saobraćaja. Neke od tih obaveza bile su već preuzete pogodbom sa Austro-Ugarskom u vrijeme trajanja Berlinskog kongresa a ticale su se međusobnog trgovinskog ugovora i izgradnje željezničke linije od Beograda do Niša (Vranja). Istovremeno su se time postupno uspostavljali novi odnosi i raskidalo se sa starim kapitulacionim pravima. Po čl. 37 Berlinskog ugovora na snazi su imali da ostanu postojeći odnosi sa drugim državama sve dok se ne bi novim uzajamnim sporazumima zamijenili, a to znači i u pitanjima trgovine, prava i povlastica koje su uživala strana lica, u pitanjima konzularne jurisdikcije itd. Razumije se, ovo je za Srbiju imalo poseban značaj kada su u pitanju njeni odnosi sa Turskom i Austro-Ugarskom.
Srbiju je poslije Berlinskog kongresa čekalo dosta poslova koje je trebalo regulisati sa Turskom. Dojučerašnji suveren, kome je Srbija plaćala četrdeset hiljada dukata godišnje, trebalo je ubuduće da postane njen značajan partner u trgovačkim, komunikacionim, političkim i pravnim poslovima. Neki krupni oblici saradnje mogli su se uspostaviti zaključivanjem trgovinskog ugovora a takođe i povezivanjem željezničke linije koju je Srbija trebalo po sporazumu sa Austro-Ugarskom da sagradi. Dosta dobre volje trebalo je da se međusobno riješe i neka druga pitanja. Radilo se o određivanju nove linije srpsko-turske granice, o čemu je tek trebalo postići sporazum. Morala se riješiti i sudbina imovine onih muslimana u novooslobođenim krajevima koji nijesu željeli da ostanu da žive u Srbiji a isto tako i da se utvrdi način korišćenja pojedinih državnih imanja ili onih u vlasništvu muslimanskih vjerskih zajednica. Predstojali su i pregovori oko uspostavljanja saradnje povodom regulisanja putovanja i zaštite pojedinih podanika u jednoj i drugoj zemlji. Prema Berlinskom ugovoru (čl. 40) bilo je predviđeno da za srpske ili turske podanike koji putuju ili borave u Turskoj odnosno Srbiji važe opšta načela međunarodnog prava, ali samo privremeno, zapravo do zaključenja posebnog srpsko-turskog ugovora. U vezi s tim bilo je potrebno predvidjeti zaključivanje jedne posebne konvencije, pri čemu se najprikladnijom činila konzularna.
Da bi se učinio kraj provizorijumu koji se nije slagao sa nezavisnošću Srbije, srpski predsjednik vlade i ministar inostranih poslova Jovan Ristić je poslije Berlinskog kongresa mislio da pokrene Tursku na sklapanje više međudržavnih ugovora. Jedino je prije toga trebalo regulisati više raznih unutrašnjih pitanja. U programu zaključivanja ugovora sa Turskom konzularna konvencija zauzimala je značajno mjesto. Njeno postojanje bilo je opravdano iz više razloga koji su se ticali i Srbije i Turske.
(NASTAVIĆE SE)

---