-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Kraljevina Srbija postavila je Pupina za svog počasnog konzula u Njujorku 1911. godine. Pupin je u to vrijeme bio jedini zvanični predstavnik Srbije u ovoj zemlji. Srbija je prvi put pokušala da uspostavi trgovačke odnose sa SAD u vrijeme kad su turske posade napuštale srpska utvrđenja (1866–1867). Pošto joj je bilo neophodno naoružanje za vojsku, ona je preko svog zastupnika u Carigradu, Jovana Ristića, ispitivala mogućnost da nabavi američko oružje. Ova mogućnost nije realizovana, ali je već 1867. američki predstavnik u Bukureštu, Luis Capkaj, sugerisao američkom ministarstvu spoljnih poslova da bi bilo uputno uspostaviti predstavništvo u Srbiji, prije svega radi trgovačkih interesa. Njegov predlog naišao je na načelnu podršku, ali zainteresovanost dvije strane nije u tom trenutku bila dovoljna da se ova sugestija ostvari. Poslije Berlinskog kongresa Srbija je bila u znatno povoljnijem pravno-međunarodnom statusu, te je već 1879. zaključila privremene trgovačke ugovore s nekoliko evropskih država. To je navelo američkog izaslanika u Beču da predloži svojoj vladi otvaranje konzulata u Beogradu, a ovlašćenje da pregovara o tom pitanju dobio je sledeće godine: „U instrukcijama jasno je nagoviješten veliki interes za privredne mogućnosti Srbije, a poslanik je upozoren da posjetu Srbiji i Rumuniji iskoristi u cilju detaljnih ispitivanja trgovinskih mogućnosti ovih država i izgleda tamošnjih tržišta za proizvode Sjedinjenih Država”. Pregovori o uspostavljanju diplomatskih odnosa nastavljeni su sledeće godine, a njihov ishod bilo je uspostavljanje diplomatskih odnosa 1881. Sledeće su godine Čedomilj Mijatović, u svojstvu srpskog ministra inostranih poslova, i Judžin Skajler, američki izaslanik u Bukureštu, potpisali trgovinski ugovor i konzularnu konvenciju. Ovo je bio jedan od najstarijih bilateralnih međunarodno-pravnih dokumenata trajnog značaja koji je Srbija potpisala (prije toga potpisani su ugovor s Velikom Britanijom i trgovinski ugovor s Austro-ugarskom). Skajler je bio prvi američki diplomata akreditovan u Srbiji, ali on, kao njegovi naslednici, još su dugo vremena bili nerezidencijalni izaslanici, sa sjedištem u Rumuniji ili Grčkoj. Američka vlada imala je u Beogradu konzula, koji je bio podređen poslaniku u Bukureštu ili Atini.[...]
Srpski listovi s početka vijeka uspostavljali su veze sa štampom objavljivanom u zavičaju – Beogradu, Novom Sadu, Cetinju, Dubrovniku, Zagrebu, Vršcu – i razmjenjivali s njima izdanja. Tako su Srbi u Americi dobijali vijesti iz zavičaja, ali su i u srpske zemlje stizale vijesti o srpskim iseljenicima u Americi. U „Brankovom kolu” objavljen je 1903. članak „Srpstvo u Americi”, gdje se između ostalog navodi da imaju četiri srpska lista koji izlaze u Americi, a da najduže (već deset godina) izlazi „Sloboda” u San Francisku, čiji je urednik Veljko Radojević, inače dobro poznati saradnik srpskih listova u domovini. Ovaj članak mogao je biti poznat srpskim zvaničnicima, pa i srpskom suverenu, koji se iz njega mogao obavijestiti o mnogim aspketima života srpskih iseljenika u Americi: o potpornim društvima i savezima (u Čikagu, Južnom Čikagu, Njujorku, Rozendejlu, Bjutu, Anakondi, Endžels Kempu, Džeksonu i Daglasu), o srpskoj čitaonici u San Francisku, o vjerskim društvima, itd. Posebno se spominje da su Srbi iz Crne Gore, Like i Krbave osnovali u Čizolmu (Minesota) Srpsko pravoslavno društvo Sv. Vasilije Ostroški, te da su u manastiru u Crnoj Gori poslali donaciju sa sledećom porukom: „Ovo šaljemo Vašoj svetosti za molitve u kojima nas pominjete, jer mi ovdje nemamo svetu pravoslavnu crkvu pa čak ni pravoslavnog sveštenika”. [...]
Pupin ne samo da je preuzeo sve troškove konzulata, nego se nosio i mišlju da pokrene list, koji bi bio poluzvanični organ konzulata. Tu ideju predložio je Pupinov prijatelj Božidar Ranković. Pupin je Rankoviću pozajmio 10.000 dolara za kupovinu štamparije i pokretanje lista. Tako je nastao „Srpski dnevnik”, čiji je prvi broj izašao 10. oktobra 1912. godine. Prvih 45 brojeva finansirao je Pupin. Ranković je kasnije otplatio dugove i postao vlasnik ovog lista.
„Srpski dnevnik” osmišljen je kao glasilo srpskog Crvenog krsta, a dijelio se besplatno svim članovima saveza „Sloga”. Urednik je u početku bio Milan Jevtić, ali je poslije godinu dana on otišao u San Francisko, gdje je preuzeo uređivanje „Srpskog glasnika‘‘. Uređivanje je preuzeo novi vlasnik, Ranković, koji je uvećao list. „Srpski dnevnik” bio je jedini privatni list koji je po tiražu i uticaju mogao da konkuriše glasilima srpskih organizacija, naročito potpornih saveza. „Danas je to, osim saveznih organa, najrašireniji srpski list u Americi i glavni organ tzv. Pupinove stranke”.
Bilo je u početku negativnih reakcija na ovaj list, prije svega zato što su neki smatrali da konkuriše „Srbobranu”, organu saveza „Sloga”, koji je uređivao Petar O. Stijačić. U to vrijeme počela je da se razvija kampanja protiv Pupina, te je njegov saradnik Ranković lažno optužen da je novac za štampariju uzeo iz kase „Sloge”. Kampanja se zahuktavala, tako da je Pupin 1913. imao protiv sebe ne samo suparnički savez „Srbobran”, nego i dio uprave „Sloge”, čiji je bio predsjednik.(NASTAVIĆE SE)