-Sa ruskog preveo: VOJIN PERUNIČIĆ

Dolazeća epoha u životu Rusije je poznata po tome što je istakla na istorijsku scenu dosta neočekivanih i originalnih ličnosti, pronašla u ruskom narodu mnogo talenata, stvorila dosta sjajnih biografija „novih Rusa“, koji su izašli iz „Petrovog gnijezda“. Ipak, prvi „novi Rusi“ koji su stvoreni pod uticajem Zapada pojavili su se u zemlji prije Petra.
Oni su malo ličili jedan na dugog, išli su za ličnim ili, sasvim suprotno, za državnim ciljevima, mnogo su se razlikovali u časti i inteligenciji, ali ih je samo jedno objedinjavalo, neobičan unutrašnji značaj sopstvene ličnosti u svom pravu na samoopredjeljenje u odnosu na prethode Ruse. Istoričar Sergej Platonov je taj fenomen nazvao „emancipacijom ličnosti u moskovskom životu“. Zapravo, približno jednako se „emancipujući“, svaki „novi Rus“ je u XVII vijeku izabrao sopstveni put u životu.
Još u periodu kratke vladavine lažnog Dmitrija, među Rusima su se pojavile prve pristalice koje su oponašale Poljake. Jedan od takvih, koji se popoljačio svojom voljom, bio je pisar Ivan Gramotin. U mladosti je dva puta putovao sa ruskim izaslanicima u Njemačku, a kasnije, kad je naučio poljski jezik, postao je jedan od najuticajnijih članova moskovske administracije za vrijeme prvog, a zatim i drugog samozvanca. U to vrijeme Gramotin je sam sebe zvao panom (na poljskom ima značenje: gospodar) i u periodu između 1610. i 1611. godine bio je jedan od Rusa koji je aktivno podržavao kralja Sigismunda u njegovoj želji da dođe na ruski tron. Po jednom mišljenju stranaca, Gramotin je ličio na rođenog Njemca, bio je pametan i snalažljiv u svakoj situaciji i mnogo šta je naučio od Poljaka i Prusa“. Odmah pošto je Smuta prošla, Gramotin se brzo „prestrojio“, proglasio je sebe patriotom i kao obrazovan i razuman čovjek napravio sebi karijeru u Moskvi. On je mnogo godina bio uz vlast i umro je u dubokoj starosti 1635. godine.
Gramotinova biografija je sama po sebi tipična, takvih „ptica selica“ u tim složenim vremenima možemo nabrojati dosta. Gramotin, naravno, nije bio ni dokazani zapadnjak, niti ubijeđeni patriota, on je bio klasični oportunista, koji je tražio samo uspjeh i sreću u životu. Ali, taj oportunista je bio prilagodljiv, bio je sposoban da sam donosi odluke, da ne dozvoli sebi da se okreće kako vjetar duva, kao što je to radila većina, već da samostalno gradi svoju sudbinu.
Ništa manje nije bila tipična sudbina kneza Ivana Hvorostinjina u tom vremenu. On je takođe, kao i Gramotin, zapravo još dok je bio mnogo mlađi, on je tada imao 18 godina, bio povezan sa prvim lažnim Dmitrijem, postao je njegov miljenik, učestvovao je u svim zabavama i na svim pirovima samozvanca. Poslije pada samozvanca Dmitrija, mladića su poslali na pokajanje u manastir. Zatočenje su argumentovali ovako: „...On je upao u jeres i pokolebao se u vjeri, kudio je i ružio pravoslavnu vjeru, nije poštovao post i nije čuvao hrišćanske običaje.” Međutim, lakomislenom mladiću kneževskog roda su brzo oprostili i u poslednjem periodu Smutnih vremena on zajedno sa Rusima učestvuje u opsadi poljskog odreda koji je bio učvršćen u Moskovskom Kremlju.
Tokom prvih godina carovanja Mihaila Romanova, Hvorostinjin dobija razne dužnosti i hrabro ratuje sa Poljacima, za što je bio više puta i nagrađivan od vlasti. Kad je bio slobodan, mnogo je razmišljao, čitao i pisao, pri čemu su ta njegova razmišljanja izazivala sve više sumnje kod vlasti. U toku pretresa koji su obavljeni dva puta, kod njega su pronađene katoličke knjige i ikone. Svjedoci tvrde da ih je knez ubjeđivao da prihvate katoličku vjeru. Prvi put su mu oprostili, ali Hvorostinjin nije mogao da obuzda sebe u razmišljanjima. On ne samo što se udaljio od pravoslavlja, već se jednostavno odrekao crkvenog učenja. Očevici tvrde da je Hvorostinjin u tom periodu počeo da negira vaskrsnuće mrtvih, neophodnost posta i molitve, nije dozvoljavao svojim slugama da idu u crkvu i počeo da se opija do besvijesti. Hvorostinjinu je bilo dosadno u Moskvi, baš u tom vremenu on piše prozu i poeziju mnogo više nego obično, gdje oštro kritikuje vlast i ruske običaje. Knez tvrdi da je u Moskvi „cio narod glup i da se nema s kim da živi“, da Moskovljani „siju raž, a žive u laži“ i da čak namjerava da ode iz Rusije u Litvaniju.
To se nije dogodilo. 1623.godine nemirnog kneza su opet zatočili i poslali na prevaspitavanje u Kirilov manastir i stavili ga pod najstroži nadzor. Njemu je zabranjeno da izlazi iz manastira i niko nije mogao da ga posjećuje. Na zahtjev patrijarha, Hvorostinjin je morao da se pridržava svih pravila života u manastiru i crkvenih službi. Opet veoma brzo dolazi do iskrenog pokajanja, službenog odobrenja i milostivog opraštanja i on se vraća u Moskvu. A u Moskvi opet nastavlja sa kolebljivim ponašanjem i nedoumicama. I sve se isto ponavlja. Na kraju lakomisleni i stalno kolebljivi knez Hvorostinjin prima monaštvo pod imenom Josif. Cijeli njegov život i knjige koje je napisao su pune unutrašnjih protivurječnosti, začuđujuće pomiješanošću samouvjerenosti i rastrojstva. Za razliku od srećnog Ivana Gramotina, koji nije bio uopšte kolebljiv, jasni su mu bili svi ciljevi i isključivo je težio srećnom životu, Ivan Hvorostinjin se pod uticajem zapadnih ideja osjećao nesigurnim u svemu, nije bio karijerista, a pokušavao je da sazna šta se to dešava u njegovoj mračnoj duši. Zato je upravo on tipični „novi Rus“ u XVII vijeku.
Baš kao Ivan Hvorostinjin, mnogi Rusi u tom vremenu su se kolebali između zastarelih običaja i zapadnih ideja, neskriveno se odricali svojih korijena, a zatim se iskreno kajali, a onda opet poslije nekog vremena izražavali sumnju u sve što ih okružuje.
(NASTAVIĆE SE)