-PRIREDIO:Miladin VELjKOVIĆ

Poseban problem u odnosima između dvije države je predstavljala albanska emigracija u Jugoslaviji. U Jugoslaviji je početkom 1951. bilo 2.195 emigranata, od čega 428 u Crnoj Gori, 1.240 u Srbiji i 527 u Makedoniji. Jugoslovenske vlasti su nastojale da iskoriste albanske izbjeglice u Jugoslaviji za širenje propagande u Albaniji, pa su od njih formirale posebnu emigrantsku organizaciju, koja je od sredine 1951. izdavala i svoj list „Zastava slobode”, koji je trebalo da se rastura u Albaniji i time podstiče otpor režimu Envera Hodže. Dušan Mugoša je predlagao da se od albanskih emigranata formiraju specijalizovane vojne jedinice, koje bi se obučavale i u pogodnom momentu upotrijebile u Albaniji. Smatrao je da bi tako nešto, pored političkog i vojnog, imalo i poseban mobilizatorski uticaj kod nezadovoljnih Albanaca. Mugošin predlog nije prihvaćen. Smatralo se da bi se takvim potezom samo dalo opravdanje albanskoj propagandi za dalje optužbe na račun jugoslovenske vlade zbog navodnih agresivnih namjera prema toj zemlji i njenom narodu.
Pod uticajem albanske propagande i glasina da je Jugoslavija prihvatanjem albanskih emigranata postala stjecište kriminalnih tipova i ratnih zločinaca, jugoslovenske vlasti su u dosta slučajeva, trudeći se da sa sebe skinu takvu hipoteku, ishitreno reagovale i strijeljale mnoge albanske emigrante. Za mnoge strijeljane je kasnije utvrđeno da nijesu imali nikakve krivice i da se radilo o vrlo uglednim ljudima. Mnogi emigranti su vraćani u Albaniju, a albanske vlasti su odbijale da ih prime natrag. Da li su jugoslovenske vlasti koristile albanske emigrante za ubacivanje na albansku teritoriju veoma je teško reći, pošto nema dostupnih istorijskih izvora koji bi potvrdili takvu pretpostavku. Albanski izvori govore da je poslednjih mjeseci 1951. od strane albanskih snaga bezbjednosti identifikovano, likvidirano ili uhapšeno 30 diverzanata koji su ubačeni sa jugoslovenske teritorije. Prema tvrdnjama Albanske telegrafske agencije, radilo se o albanskim emigrantima koji su svoje utočište našli na teritoriji Jugoslavije. Isto tako, albanske vlasti su objavile i da je početkom januara 1953. likvidirano 12 diverzanata, koji su u Albaniju ubačeni sa jugoslovenske teritorije. Tvrdilo se da je riječ o albanskim emigrantima. Ni taj albanski navod nije moguće potvrdili ili opovrgnuti na dostupnim arhivskim izvorima. (...)
Sukob između Jugoslavije i Sovjetskog Saveza i ostalih zemalja narodne demokratije višestruko se prelivao i na sukob između Jugoslavije i Albanije. Jugoslovensko-albanski konflikt, iako je bio dio jedinstvenog sukoba između Jugoslavije i zemalja okupljenih oko Sovjetskog Saveza, nije samo predstavljao ideološki sukob. Konflikt između Jugoslavije i Albanije je bio mnogo dublji i slojevitiji. Dubina tog sukoba je bila u bliskoj vezi s karakterom odnosa između dvije države tokom rata i godina koje su uslijedie po njegovom okončanju. Jugoslavija je u Albaniji bila prisutna na više načina. Pomagala je izgradnju albanskih državnih institucija i organizaciju albanske komunističke partije, organizovala je i opremala albansku oružanu silu, pružala ogromnu ekonomsku pomoć preko granica sopstvenih mogućnosti i ulazila u velike investicije radi izgradnje albanske industrije i infrastrukturnih objekata, školovala i obučavala albanske učenike i studente u svojim školama, na univerzitetima i u fabrikama. Dubina jugoslovenskog prisustva u Albaniji je nosila klicu budućeg sukoba, koji je upravo usled slojevitog i širokog jugoslovenskog prisustva u toj zemlji imao drugačiju dimenziju u odnosu na sukob sa ostalim zemljama istočnog bloka. Kad se na takve okolnosti dodaju i karakteristike albanskog mentaliteta, jasno se dobija odgovor zašto je sukob između Jugoslavije i Albanije bio nabijen teškim emocijama, pun teških riječi, međusobnih optužbi, tenzija i oružanih provokacija.
Sovjetski faktor u jugoslovensko-albanskom sukobu je imao više obilježja. Na jednoj strani, Sovjetski Savez je ubrzao sukob između Jugoslavije i Albanije, ohrabrujući Envera Hodžu da započne proces eliminacije jugoslovenskog uticaja u toj zemlji. Sve vrijeme sukoba, Sovjetski Savez je jačao poziciju u toj zemlji, pružajući Albaniji znatnu ekonomsku i vojnu pomoć i šaljući već broj vojnih i ekonomskih savjetnika. Iako se svojski trudio, Sovjetski Savez, kao i niz drugih socijalističkih zemalja, nije uspio da nadomjesti ekonomske gubitke koje je Albanija pretrpjela odvajajući se od Jugoslavije. Na drugoj strani, albanski partijski lideri, ohrabreni sovjetskom podrškom, upustili su se u neograničeni verbalni, politički i ekonomski sukob sa Jugoslavijom, prevazilazeći okvire kontrolisanog sukoba koje je sovjetska strana odredila. Zato je često u komunikaciji između sovjetskih i albanskih partijskih vođstava dolazilo do sukoba u vezi s tonom kojim se Albanija obraćala Jugoslaviji, kritikujući njenu spoljnu i unutrašnju politiku. Konflikt između Jugoslavije i Albanije je bio sastavni dio opšte konfrontacije između Jugoslavije i zemalja okupljenih oko Sovjetskog Saveza, ali je imao i bitna obilježja koja su ga izdvajala od opšteg sukoba i činila ga jedinstvenim.
(KRAJ)