- PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Zbog brzog kraha bugarskog aprilskog ustanka, represalija turskih vlasti, strogog ruskog i austrougarskog nadzora, otpora Rumunije, Srbija nije mogla Bugarima da pomogne u organizaciji. Ustanak je bio preuranjen, a u namjeri da što veće snage koncentriše prema Srbiji, Turska ga je u krvi ugušila. Antonije Orešković, koji je uoči objave rata putovao po vidinskoj oblasti sa ciljem da ispita mogućnosti i raspoloženje Bugara prema srpsko-turskoj borbi, slao je loše vijesti iz Dunavskog vilajeta.
Akcija „mlađih” u potpunosti je poremetila srpsko-bugarske dogovore o istovremenom dejstvu protiv Turske. Kada je srpska vojska 2. jula 1876. prešla granicu, svi Bugari su bili mirni. Bugarska kolonija u Bukureštu je 3. jula 1876. poslala telegram u Beograd, poželivši pobjedu srpskom knezu i srpskom narodu. Stranski, Cankov, Atanasov i Grudov potpisali su se kao poštovaoci srpskog kneza. Klicali su Srbiji „osloboditeljki”, srpskim junacima i srpskom knezu. Černjajev je 2. jula 1876. izdao proglas Bugarima, pozivajući ih da se kao doborvoljci priključe srpskoj borbi za slobodu. Želeći da u tome vodi glavnu riječ, sa velikom je surevnjivošću gledao ne generala Rostislava Fadejeva, koji je sa Ignjatijevim kovao svoje planove o organizovanju i naoružavanju Bugara za borbu protiv Turske. Černjajevljevi opunomoćenici Vladimir Jonin i Petar Enčev poslije izviđanja situacije na terenu konstatovali su da su svi bugarski revolucionarni komiteti rastureni poslije sloma ustanka, te da među njima vlada takva unutrašnja borba i nesloga da su neupotrebljivi za momentalni pokret. Zahvaljujući pomoći ruskih komiteta u novcu i oružju, Bugari su počeli nanovo da se organizuju. Glavni bugarski revolucionarni komitet imao je zadatak da sakupi ljude, dio da uputi u Srbiju, a dio da djeluje iz Rumunije. Glavni odbor je trebalo da se preseli u Srbiju, jer su rumunske vlasti sprečavale njegovo djelovanje. Svi dogovori sa Bugarima su išli preko K.Cankova i Lj. Karavelova, koji je od početka srpsko-turskog rata boravio u Negotinu. Paralelno su organizovani i bugarski blagotvoritelni komiteti širom Rumunije i Srbije koji su radili na zbrinjavanju izbjeglica i opremanju četa za dalju borbu, tj. imali su političku funkciju. Sukobi između „starijih” i „mlađih”, privremeno utihnuli u avgustu 1876, nakon poraza srpske vojske razgorjeli su se ponovo. Istaknuti član bugarskog oslobodilačkog pokreta Ivan Kirovič Kišeljski, krajem avgusta bio je u Beogradu kod kneza Milana i dobio je njegov načelni pristanak da se u Kladovu obrazuje bugarska divizija koja će biti pod glavnokomandujućim Timočko-moravske vojske Černjajevim. Černjajev je, pak, odbio tu mogućnost uz opasku da je to trebalo da se uradi mjesec dana ranije, a da se sada na pleća Srbije ne može stavljati oslobađanje Bugara. Po ruskim izvorima, u borbama u Prvom srpsko-turskom ratu učestvovalo je oko četiri hiljade bugarskih dobrovoljaca, a polovina je nastradala na bojnom polju. Ostatak je dolazio u sukob sa srpskim vojnim vlastima, jer su u vrlo teškim okolnostima u kojima se Srbija našla ispoljavali veliku dozu nediscipline. [...]
Kraljevina Grčka je predstavnike garantnih sila uvjeravala u svoju strogu neutralnost u pogledu ustanka u Bosni i Hercegovini. Srpska vlada je ipak slijedila poruku Leonidasa Vulgarisa, čuvenog nacionalnog radnika bliskog i heterijama i predsjedniku vlade Aleksandru Kumundurosu, da pošalje jednu ličnost u Atinu radi dogovora sa heteristima. Tako je Milutin Garašanin dobio zadatak da se na licu mjesta uvjeri da li grčki kabinet smatra da ima obeveze prema zaključenom ugovoru iz 1867. godine, te kakav će položaj zauzeti zvanična Atina ako Srbija zarati protiv Turske. [...] Pošto je misija trebalo da ostane tajna, Garašanin se prvo susrio sa Leonidom Vulgariosom, koji mu je odmah rekao da se nema čemu nadati od grčke vlade, ali da je Ratni komitet moćan da u svako doba organizuje ustanak u grčkim oblastima pod turskom vlašću. Garašanin je stekao drugačiji utisak.[...]
Srbija je doživjela veliku neprijatnost od Rumunije na samom početku rata, kada je trebalo da preko njene teritorije obavi transport pušaka kupljenih u Njemačkoj, koje su zbog austougarskih zabrana prevožene preko Rusije. Rezervisti, isluženi vojnci, ostali su bez pušaka u trenutku kada je njihovo angažovanje bilo najhitnije, poslije prodora turske vojske u Zaječar i Knjaževac. [...] Rusija je oštro negodovala protiv takvog držanja Rumunije, podsjećajući je da je i ona oslobođena ruskom krvlju. Bratijanijev dolazak na čelo vlade u avgustu 1876. nije doveo do velikih promjena u odnosu Rumunije prema srpsko-turskom ratu. Štaviše, vlada nije propustila nijednu priliku da javno istakne svoju neutralnost, a brojni pokušaji da se olovo prebaci na srpsku teritoriju tako što će se deklarisati kao roba, a ne vojni materijal, ostali su bez rezultata.[...]
Kontakti sa Arbanasima koje je Blaznavac nekada održavao, uoči rata su bili prekinuti. Na vijest da je u junu 1876. tridesetak Arbanasa pucalo na turskog valiju u Debru, vlada je zatražila kontakt sa sinom Bib-Dode. Kao i ranije, računalo se da su Arbanasi potrebni u slučaju rata sa Turskom. Do početka rata Srbija ipak nije uspjela da ostvari dogovor sa arbanaškim prvacima, iako je vlada još 31. oktobra 1875. stavila na raspolaganje ministru vojnom šeststo dukata za potplaćivanje arbanaških prvaka. Docnije se ispostavilo da Miriditi za angažovanje na strani crnogorske vojske traže petnaest hiljada dukata, novac koji knjaz Nikola nije imao.
Na osnovu takve slike, nimalo povoljne, jasno je zašto je Srbija u ovaj rat ušla sama. Shodno tome, donijeti su politički i ratni ciljevi.[…]
(NASTAVIĆE SE)