- Piše: Mr Radovan Femić

Na lijevoj obali Lima, ispod brda Rastovca, smješten je jedan od najznačajnih spomenika sakralne arhitekture na tlu Crne Gore, znameniti manastir Đurđevi stupovi. Sam naziv stupovi potiče od staroslovenske riječi „stlp”, što znači kula. Ovaj manastir predstavlja jednu od najvrednijih zadužbina dinastije Nemanjića. Posebno zbog saznanja o izuzetnom značaju hrama u procesu razvoja i održanja duhovne vertikale i srpskog nacionalnog identiteta u Gornjem Polimlju. Vjekovi ispunjeni oslobodilačim akcijama Vasojevića u borbama s Osmanlijama stavljali su vrlo često i upravu ovog manastira pred složena i raznovrsna iskušenja. U tom kontekstu, Đurđevi stupovi predstavljali su u dugom, neprekidnom nizu, duhovni i politički centar Vasojevića.
Ovaj hram podigao je početkom XIII vijeka župan Prvoslav, sin župana Tihomira, najstarijeg brata Stefana Nemanje. Vrijeme podizanja ovog manastira datirano je na 1213. godinu. U tom periodu, osim osnovne zgrade izgrađena su i dva zvonika (dva stupa), dok je spoljna priprata sagrađena u doba Dušana Silnog, u vrijeme prije 1346. godine, dok nije nosio titulu cara. Inače, manastir je posvećen Svetom velikomučeniku Georgiju, koji se u periodu svog zemaljskog života proslavio božanskim vrlinama i mučeničkom smrću za Hrista. Njegov kult razvijan je i nakon smrti, gdje se posebno ističu molitve koje se prinose ovom svecu, kao i mnogobrojna čudesa u slavu Božju.
Godina 1219. donosi autokefalni status Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Tada se otvara prostor i za osnivanje više episkopija. U istoriografiji je poznato da prvi srpski arhiepiskop Rastko Nemanjić − Sveti Sava u to vrijeme osniva ukupno osam episkopija. Tako, od 1219/1220. godine do sredine XVII vijeka Đurđevi stupovi predstavljaju središte Budimljanske episkopije ili Budimljanske mitropolije, od polovine XV vijeka. S ovim u vezi, poznato je da je prvi budimljanski episkop Jakov. U katalogu Budimljanske episkopije zastupljeni su i sledeći episkopi: Kalinik, Teofil, Spiridon, German Prvi, German Drugi, Nikola, zatim Teofil Drugi. Pretpostavka je da je tranformacija episkopije na nivo mitropolije izvršena prije 1455, kada Osmanlije zauzimaju oblast u kojoj je smješten i ovaj manastir. Ipak, poznati publicista i hroničar crkvenog života Mitropolije crnogorsko-primorske Jovan Markuš donosi vrlo zanimljive podatke iz ljetopisa Budimljanske episkopije. On u svom kapitalnom djelu „Obnova i gradnja manastira i hramova u Crnoj Gori”, napominje da se prvi zvanični pomen Budimljanske mitropolije veže za 1532. godinu. Inače, jedan od najznačajnijih budimljanskih mitropolita, prema J. Markušu, jeste Pajsije Kolašinović. Njegova misija očuvanja vjerskog i nacionalnog identiteta u Polimlju predstavljala je veliku prepreku stremljenjima Osmanlija u oblastima koje su naseljavali Vasojevići. Polovinom XVII vijeka (1653) održan je važan zbor u Đurđevim stupovima. Na njemu je odlučeno da mitropolit Pajsije ode u Rim, s ciljem da pregovara sa Rimskom kurijom o načinima saradnje protiv zajedničkog neprijatelja, Osmanlija. Nakon saznanja o namjerama i djelatnostima mitropolita Pajsija, Osmanlije su pogubili ovog mitropolita. U nastupajućem periodu, od strane osmanskih vlasti nije dopuštana popuna upražnjenog mitropolitskog trona. Sve ovo imalo je za posledicu ukidanje Budimljanske mitropolije 1653. No, bez obzira na izuzetno složen ambijent i sužen prostor za bilo kakav manevar, manastir Đurđevi stupovi nastaviće svoju misiju u pravcu oslobodilačkih akcija i ostaće i dalje ključni centar duhovnog, kulturnog i političkog života u Gornjem Polimlju.
Pitanje državne i crkvene jurisdikcije nad Vasojevićima protezalo se na čitav XVIII i XIX vijek. Pretenziju na uticaj u crkvenom smislu na ovom prostoru konstantno je isticala Mitropolija crnogorsko-primorska, naročito tokom XIX vijeka. Jasno je da su u tom periodu vođene najvažnije operacije u procesu oslobođenja ovih prostora. Ipak, akademik Miomir Dašić u poznatoj monografiji pod naslovom „Vasojevići od pomena do 1860. godine” eksponira jednu značajnu tvrdnju. On napominje da nakon ukidanja Budimljanske mitropolije 1653. godine, Vasojevići bivaju formalno podvrgnuti jurisdikciji Novopazarske, odnosno Prizrensko-raške mitropolije, čije je središte bilo smješteno u Prizrenu. No, ipak, Dašić ističe veze između Vasojevića i mitropolita sa Cetinja u kontinuitetu. Naime, u teškim momentima, koji su bili veoma česti za Vasojeviće, predstavnici ovog plemena tražili su savjete za rešavanje mnogih problema upravo od mitropolita iz vladarske kuće Petrović–Njegoš. Međutim, stupanjem na istorijsku pozornicu znamenitog prvaka u Vasojevićima, igumana Đurđevih stupova, Mojsija Zečevića (1782−1851) svaka dilema bila je otklonjena. Za vrijeme njegovog pregalačkog poduhvata, dugog više od dvije decenije, jedini oslonac, kako u crkvenom, tako i u političkom smislu, Vasojevići su našli na Cetinju. Politika permanentnog zbližavanja igumana Mojsija sa mitropolitom Petrom I i kasnije sa mitropolitom Petrom II dobijala je vrlo raznovrsne sadržaje. Ipak, nakon pola stoljeća, na samom početku XVIII vijeka, pa dalje u neprekinutom nizu vjekova, cetinjski mitropoliti su, bez ikakve sumnje, bili duhovni starješine u Gornjem Polimlju. Uostalom, najbolji dokaz o suštinskoj jurisdikciji cetinjskih mitropolita nad Vasojevićima predstavljaju pisma vladike Vasilija iz polovine XVIII vijeka, upućenih ruskoj i austrijskoj dvorskoj kancelariji. U tim pismima on naglašava kako su Vasojevići pod okriljem Cetinjske mitropolije, nazivajući ih svojima, te apostrofira njihovu žilavost u otporu prema Osmanlijama.
(NASTAVIĆE SE)