- PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Ne samo Hrvati, već i Srbi iz „preka”, odnosno s teritorije Habzburške monarhije, zapažali su kod Svetozara Pribićevića, još prije nego što je u Kraljevini postao „gvozdeni” ministar, crte pretjerane ostrašćenosti. Veliki naučnik Milutin Milanković proveo je Prvi svjetski rat u Pešti, gdje je bio u prilici da se druži sa mnogim Srbima, pa i da upozna vođu Hrvatsko-srpske koalicije i provede mnoge časove sa njim. Neka iskustva iz tog vremena kasnije je zabilježio u svojim memoarima. Milanković je, prije svega, uočio da Pribićević njeguje svijest o sopstvenoj izuzetnosti. Pri tome, kod ovog političara kompleks superiornosti nije predstavljao natkompenzaciju duboko skrivenog osjećanja manje vrijednosti; on nije nastojao da se predstavlja značajnijim i vrednijim nego što zaista jeste samo zato da bi podigao sopstveni ugled u očima drugih i tako stekao njihovo veće poštovanje, već je, smatrao je Milanković, zaista bio ubijeđen u svoju veličinu i nedostižnost. Tom osobinom, koja se ponekad zaoštravala do krajnjih granica, prelazeći u neučtivost i netrpeljivost prema drugim ljudskim bićima, naučnik je objašnjavao njegove političke uspjehe i padove. Primijetio je i jednu karakterističnu pojedinost. Pribićević je, naime, imao običaj da o sebi govori u prvom licu množine, kao da je pripadnik neke vladarske dinastije ili čak sam vladar! I ne samo to. Čak je i ponašanje moćnog ministra ličilo na ponašanje monarha. U tom smislu indikativna je epizoda iz Milankovićevih uspomena iz koje se vidi kako se Pribićević ophodio prema osobama koje je želio da ima za svoje saradnike. Velikom naučniku ne samo što je predložio da uđe u njegovu stranku, već ga je „rukopoložio” za narodnog poslanika, upravo na način svojstven samodršcima koji su svojim podanicima po sopstvenom nahođenju dodjeljivali titule, zvanja i položaje. Naravno, Milanković je odbio da se uključi u politički život, izgovarajući se velikim obavezama u naučnom radu. No, ovom epizodom, iako pomalo komičnom, Milanković je uspio u svega nekoliko rečenica snažno i ubjedljivo da ukaže na autoritarnu strukturu ličnosti Svetozara Pribićevića.
I u grupi uglednih Srba iz Hrvatske koji su za vrijeme Drugog svjetskog rata izbjegli iz Nezavisne Države Hrvatske u Srbiju i koji su i u svojoj novoj otadžbini nastavili da se viđaju, druže i komentarišu zbivanja iz prošlosti kako bi otkrili uzroke tragičnog položaja u kome su se našli i oni sami i svi njihovi sunarodnici iz Pavelićeve države, ličnost i politika Svetozara Pribićevića bila je jedna od čestih tema razgovora. Kao Pribićevićevi savremenici, i oni su svjedočili o velikoj strasti s kojom je on učestvovao u političkom životu, ali i o gotovo patološkoj ambiciji koja ga je ometala u racionalnom rasuđivanju. Njegovu „neobuzdanu” sujetu i pretjeranu ambicioznost kritikovao je, takođe, Mirko Tvrtković, pisac brošure „Geneza naše krize”, smatrajući uz to Pribićevića prilično neobrazovanim čovjekom prosječnih intelektualnih sposobnosti. Prema viđenju ovog autora, vođa Srba iz Hrvatske je „žučljiv, agresivan i naginje mržnji”, u krvi mu je „jaka disciplinovanost, servilni strah od jačega, narednički nagon za gaženje nižega”, itd. Poredeći ga sa Radićem, već 1924. godine je konstatovao da se ova dvojica, u to vrijeme ljutih protivnika, u stvari uopšte ne razlikuju. Oni su neka vrsta blizanaca i jedan za drugog predstavljaju alter ego. Obojica su potekli iz nižih društvenih slojeva, obojica su neumornim radom postali ugledni intelektualci, obojica su se angažovali u nacionalnom radu; isto tako, i jedan i drugi imaju diktatorske ambicije, i jedan i drugi su beskrupulozni pri ostvarenju svojih ciljeva. Razlikuju se, pak, po tome što je Pribićević ozbiljniji kao političar i što nacionalnu ideju u većoj mjeri zasniva na njenoj religijskoj komponenti od Radića jer je vjerski isključiviji i netolerantniji. U ovom pravcu išla su i razmišljanja Jovana Dučića. Dvije decenije poslije Tvrtkovića, u vrijeme kada je Svetozar Pribićević bio već davno mrtav, „knez srpskih pjesnika” zapisao je da su dvojica reprezenata srpskog i hrvatskog naroda bila stvorena „ili da jedan drugog pojedu, kao što se plamenovi pojedu među sobom, ili da jedan drugog prigrle”. Dučiću se nije činilo nimalo neobičnim što se dogodilo i jedno i drugo.
Dr Milan Kostić pak, Pribićevićev pristalica, nikako se nije slagao s tezom da je vođa Samostalne demokratske stranke alter ego Stjepana Radića. Naprotiv. On je tvrdio da je Pribićević Radićev antipod. Prema Kostićevom mišljenju, to jasno proizilazi iz njihovih političkih poteza. Najbolji dokaz koliko se dvojica predstavnika srpskog i hrvatskog naroda međusobno razlikuju bilo je to što je Radić od republikanca postao monarhista, priznao dinastiju Karađorđevića, Vidovdanski ustav i centralizam. Pišući o svemu tome u vrijeme kada se i dogodilo, 1925. godine, Kostić je imao razloga da zaključi da je Pribićević od ujedinjenja, pa sve do tog trenutka bio potpuno dosledan, konsekventno sprovodeći politiku narodnog i državnog jedinstva, odnosno da nije pravio takve nagle, neočekivane skokove kao Radić, već je bio vjeran proklamovanim idejama. Do Pribićevićevog preobražaja doći će tek nekoliko godina kasnije.
(NASTAVIĆE SE)