-Piše: dr Radoslav T. Stanišić, filmski i TV reditelj

On je u svim ovim prizorima vidio mogućnosti za oblikovanje onog što čini bit čovjekove prirode i njegovog subjektivizma. To se gradi na doživljaju ali i razmišljanju o situaciji. Izbjegnuto je tako da akteri budu samo ilustracije ili nekakvi apstraktni ljudi i njihovi pojmovi. Situacija je do krajnosti uslovljena i konkretizovana. Njenu vjerodostojnost obezbjeđuje raspored predmeta unutar kadrova, zatim način na koji se oni upotrebljavaju, uglovi iz kojih ih kamera posmatra i slike koje montaža naročito ističe. Režija Igora Pretnara usmjerena je da upravo ovako neobične i uslovljene situacije dobiju svoju dramatičnost i ubjedljivost.
Štefan i Lucijan, pa čak i njihovi stražari, projektuju, makar i u fragmentima, nešto od one esencijalnosti kojom su svi zajedno determinisani kao ljudska bića. Pristali oni dobrovoljno ili ne, ovo je njihova realnost i oni su dio te realnosti i zato interpretacija ovako sagledanih ljudskih reakcija ima aktivnu formu i konkretne fizičke stvarnosti. Emocije su zajedno sa stvarima i postupcima uključene u sistem označavanja karakterističnih čovjekovih reakcija, tako da se izraz nalazi upravo između tih fizičkih reakcija i doživljaja. Slika nije prikaz metafora, već se iskazuje kao vid metaforičnosti što nas može samo približiti motivima i idejama zbog kojih je nastao ovaj film.
Za Pretnara i Zupana to je geneza ljudskog ponašanja u određenim istorijskim uslovnostima pa faktografske slike projektuju tu angažovanost na strani humanizma i slobode. „Pet minuta raja“ nije djelo formalnog i misaonog savršenstva, nema pretenzije da se pretvori u specifičan sistem mišljenja, ali je sigurno izuzetno promišljen tako da sam sebe objašnjava svojim unutrašnjim značenjem. U svim onim efektnim scenama, ključnim po zbivanje, reditelj i scenarista su uspjeli da ostvare veze između tako individualiziranih aktera i njihovih ideja i shvatanja. Otud ni riječi otrgnute iz situacije ne mogu da zvuče kao fraze – vezane za tu neposrednost doživljavanja i konkretnost prizora.
Uz više ili manje uspjele modifikacije, sve to djeluje kao ubjedljiv izraz sa dosta maštovitosti i kreativnosti. Pretnar je posjedovao umjetničku zrelost, sigurnost i artizam. Film „Pet minuta raja” svojim jezikom i novim pristupima čovjeku i svemu što ga ugrožava uticao je znatno na širenje mogućnosti i podizanje kvaliteta domaćeg filmskog izraza. Taj film ima svoj vlastiti život i vrijednosti zahvaljujući kojima je Igor Pretnar postao jedna od najautoritativnijih ličnosti među jugoslovenskim filmskim stvaraocima.
Neki filmski kritičari su smatrali da je Igor Pretnar dobro učinio što određene nedostatke scenarija nije pokušao da nadoknadi nekom vrstom smirivanja, nastojanjem da se interpretacija ovog Zupančevog teksta ostvari jednim načinom koji bi bio „više na zemlji”, realističniji u smislu običnosti.
Sigurno bi u tom slučaju nedostaci ovog dramskog teksta bili još očitiji. Umjesto toga Pretnar je svoj režijski postupak sinhronizovao sa osnovnom usmjerenošću scenarija i dograđivao ga atmosferom, mizanscenskim rješenjima, konkretnim glumačkim interpretacijama – upravo tamo gdje ga je trebalo dograđivati. Pretnar uspijeva da natjera gledaoca da prihvati niz uslovnosti (recimo ples u generalovoj vili), da izvuče dublje značenje iz takvih scena a ne da primi samo golu sliku trenutnih odnosa, da povjeruje i tamo gdje riječi ne zvuče najuvjerljivije.
(NASTAVIĆE SE)