- PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Zadržati Srbe u Srbiji i izvan njenih granica u stanju neutralnosti u ratu u kojem bi se sukobile Rusija, s jedne, i Austro-Ugarska i Turska, s druge strane, ne bi bilo moguće nijednoj srpskoj vladi. U izjave Andrašija da monarhija mora da štiti Tursku samo dok se ne osigura od Rusije, bilo je teško povjerovati. Namjesnici se nijesu previše uzdali da će Pešta uspjeti da natjera Beč da pred Portom podrži ideju o srpskoj upravi nad Bosnom. Andraši je nudio Srbiji pomoć „ispod ruke“. Kalajeva uvjeravanja da Blaznavac u novim okolnostima simbolizuje čitavu Srbiju i istinskog sledbenika spoljne politike pokojnog kneza, kao da nijesu naišla na pozitivan odgovor kod Andrašija. Čak ni tvrdnja da je Blaznavac glavna garancija protiv ruskog uticaja u Srbiji nije imala svog punog dejstva. Jovan Ristić je insistirao isključivo na neobavezujućem prijateljstvu između Srbije i Mađarske. Tvrdio je da mađarska podrška Srbiji ne bi bila jednostrana, već bi se Srbija odužila time što bi se odrekla pretenzija sjeverno od Save i Dunava, ali bi se zato širila prema slovenskim pokrajinama u Turskoj. Ubrzo je i Blaznavac potpuno prihvatio taktiku „trampe“, stavljajući Mađarima u izgled negativne posledice, ako se ne dogovore sa Srbijom.
Ključna pitanja za srpsko-mađarske odnose nijesu bila isključivo političke prirode. Za Srbiju izuzetno važna pitanja bila su i ona o uređenju trgovinskih odnosa i tarifa, konzularne jurisdikcije i poštanske konvencije, a od 1869. i željeznice. Povoljna rješenja Srbiju bi dovela na korak bliže do nezavisnosti. S druge strane, pred očekivane zaplete na Istoku i kulminacije francusko-pruskog sukoba, Srbija je bila važan činilac, te je namjeravala ne samo da tu poziciju zadrži, već i da na njoj izradi ustupke, i od Austro-Ugarske, i od Turske. Ukloniti poslednje tragove turskog sizirenstva nad Srbijom bila je zvijezda vodilja i pokojnog kneza i njegovih sledbenika. Austro-Ugarska i Rusija su uočile da taj cilj nije daleko. Svaka rukovođena sopstvenim interesima, nastojale su da uslove i vežu Srbiju za sebe. Srbija se toj njihovoj namjeri opirala svim dostupnim sredstvima, rukovodeći se sopstvenim nacionalnim i državnim ciljevima. Kada su oni nalagali dobre odnose sa Austro-Ugarskom, kao u privrednim i političkim pitanjima poslije ubistva kneza Mihaila, ona je davala miroljubive izjave i dokaze da poštuje od garantnih sila proklamovani status kvo i teritorijalni integritet Turske. Prateći pomno svaki nagovještaj agresivne politike vojnih krugova u Beču, te rasplet francusko-pruskog rivaliteta, Srbija je nastojala da oživi veze sa Rusijom ne bi li svoje nacionalne interese ugradila u ruske planove na Balkanu koji su išli ka potpomaganju individualnih nacionalnih interesa hrišćana pod turskom vlašću.
Zato se može reći da je Kalaj bio u pravu kada je u avgustu 1868. godine zaključio da simpatije Srba prema Rusima nijesu fatalne i neobjašnjive prirode, već im je izvorište u nadama da će im oslobođenje stići samo uz njenu pomoć. Ako bi uvidjeli da bi im u susret izašla i neka druga zemlja, namjesnici bi to prihvatili. Kalaj je smatrao da bi se Srbi sasvim pridobili sa Bosnom i Hercegovinom, a da bi se time izazvali Rusi, čime bi Monarhija došla do potrebnog joj „pobjedonosnog rata“. I Kalaj i Andraši su, međutim, bili svjesni činjenice da je takav scenario veoma udaljen od Bajsta i cara. Vojna stranka u Beču nagovještavala je zauzimanje Bosne, rušeći teško stečene minimalne uspjehe koje je Kalaj izdejstvovao tokom nekoliko mjeseci u Srbiji. On je oštro protestovao protiv politike vojnih vlasti u Granici, kojom se Srbi razdražuju.
Poslije konsultacija vođenih u Pešti i Beču, Kalaj je u jesen 1868. donio namjesnicima mršave rezultate. Po načinu na koji su primili vijesti, stiče se utisak da više nijesu ni očekivali. Ristić se prvi put otvoreno izjasnio da ne vjeruje da bi Porta pristala da ustupi Bosnu Srbiji mirnim putem. Rekao je i to da bi Srbija uzela učešća u eventualnom ratu na Balkanu, do koga bi moglo doći kao posledica rata na Zapadu. Kalaj je bio zatečen, kako Ristićevim stavovima, tako i namjesnikovom sumnjičavošću. Nije mogao argumentima da opovrgne Ristićevu sumnju da će Bajst ikada podržati plan o Bosni, jedino što mu je preostalo bilo je iznošenje ličnog stava da „pouzdano vjeruje“ da će Andraši pridobiti cara i Bajsta. Ristić je predočio aktivnu ulogu Srbije u slučaju opštebalkanskog ustanka, na šta je Kalaj poluprijeteći odgovorio da samo „miran način“ može obezbijediti pomoć Mađarima. Ristićeve sumnje su se obistinile već krajem septembra 1868. Bajst je rekao Andrašiju da je predloženi plan o Bosni neizvodljiv. I pored toga, Kalaj je istrajavao na započetom poslu. Andraši ga je podržavao insinuirajući čak i mogućnost da bi bilo poželjno da prvi namjesnik zauzme kneževski presto u Srbiji. Po reakciji namjesnika ne može se zaključiti da su oni uzeli za ozbiljno Kalajeve ponude. Štaviše, zaključujemo da su ih, usled svoje nerealnosti, te ponude udaljile od austrougarskog konzula.
(NASTAVIĆE SE)