Zemlje zapadnog Balkana, zbog visoke opterećenosti korupcijom, Evropska komisija još je 2018. označila kao „zarobljene države”. Transparency International u svom izvještaju za 2020. taj fenomen stavlja u prvi plan.
Zakon usvojen u Albaniji dao je kompaniji A.N.K Sh.P.K., bliskoj vladajućoj Socijalističkoj partiji, izuzetno precijenjen ugovor o izgradnji puta dugog 17,2 km. Očekuje se da će troškovi izgradnje biti gotovo 300 miliona eura, što je dvostruko više od iznosa koji je vlada predviđala.
U Turskoj je zakon prekvalifikovao zaštićenu močvaru kako bi se na njoj mogao izgraditi novi aerodrom u Istanbulu.
Šest ljudi u Sjevernoj Makedoniji optuženo je za pranje oko 4,5 miliona eura za finansiranje političke stranke VMRO–DPMNE. Među njima je i bivši premijer
Nikola Gruevski, koji je takođe umiješan u nekoliko drugih korupcijskih skandala.
To su neki od primjera zarobljavanja države, navodi Transparency International u izvještaju o korupciji na zapadnom Balkanu i u Turskoj.
Kada moćni pojedinci i grupe koriste korupciju kako bi oblikovali nacionalne politike, zakone i ekonomiju u korist vlastitih privatnih interesa. Tako Transparency International opisuje fenom zarobljene države, te precizira da on omogućava korumpiranim da zadrže svoju moć, obogate se od države i izbjegnu kaznu.
Obični građani, stoji u izvještaju, to plaćaju gubitkom sredstava za život, lošim javnim uslugama, ograničenim mogućnostima i gubitkom povjerenja u demokratiju jer smatraju da vladine institucije služe privatnim interesima.
To se događa na svim nivoima vlasti – od lokalnih vlasti do izvršne vlasti – u Albaniji, Bosni i Hercegovini, na Kosovu, u Crnoj Gori, Sjevernoj Makedoniji, Srbiji i Turskoj. Lanci lojalnosti i uzajamne koristi navode službenike da zloupotrijebe svoj položaj i stegnu stisak nad nekoliko mreža u ovim državama, konstatuje se u izvještaju.
Nezavisno sudstvo od vitalne je važnosti za zaustavljanje korupcije i zauzvrat zauzimanje države, konstatuje se u izvještaju. Ako korupcija na visokom nivou ostane nekažnjena, neprimjeren uticaj na vlade, institucije i sektore može proći neprimijećeno.
Kao primjer za to u izvještaju se navodi pranje novca u Sjevernoj Makedoniji. Podvlači se cifra od pet miliona eura koliko su oprali političari, a što je dalje pomoglo, tvrdi se, u finansiranju njihovih predizbornih kampanja i održavanju na vlasti.
„Nažalost, u sedam zemalja koje su predstavljene u izvještaju, previše onih koji su na vlasti utiču na nezavisnost i nepristrasnost pravosudnog postupka kako bi osigurali nekažnjivost korupcije na visokom nivou”, ističe se u izvještaju Transparency International.
Sistemi krivičnog pravosuđa često ne uspijevaju efikasno istražiti, procesuirati i sankcionisati slučajeve korupcije na visokom nivou, dodaje se još. Većina ovih slučajeva, precizira se, zaglavi u fazi istrage i tužilaštva i ne dođe do osuđujućih presuda ili sistemskih promjena. Oni koji bivaju osuđeni često dobiju nesrazmjerno blage kazne.
Kao posebno štetan faktor iznosi se i uticaj na donošenje zakona.
„Prilagođeni zakoni po nečijoj mjeri pomažu u služenju privatnim interesima. To se često događa po cijenu drugih, uključujući javnost. Iako se čini da zakon po mjeri ima opštu svrhu, zapravo se odnosi na određeno pitanje – poput poslovne prilike ili slabljenja javne institucije – i zapravo sprečava sudove da zaustave i kazne određene slučajeve korupcije“, citat je iz izvještaja međunarodne organizacije specijalizovane za istraživanje korupcije.
„Vlade u regiji donijele su mnoge zakone po nečijoj mjeri“, zaključuje se.
„Ovi zakoni stvaraju okruženje koje omogućava procvat korupcije jer se brinu da svaki pokušaj zaustavljanja određenih nezakonitih djela predstavlja kršenje zakona. Ako bi vlasti uhapsile one koji grade turski aerodrom na močvarama, ponašale bi se nezakonito jer je uništenje tog rezervata prirode legalizovano“, navedeno je u tekstu izvještaja.
Otkako su ove zemlje započele proces pridruživanja EU, čine se napori za stvaranje propisa i transparentnih, odgovornih institucija koje će se baviti zauzimanjem države, konstatuje Transparency International.
„Međutim, ovo stalno podrivaju političari koji zloupotrebljavaju svoj položaj upravljačkim praksama koje daju prednost privatnoj koristi“, navodi se u nastavku.
Na osnovu ovih nalaza, sugeriše međunarodna organizacija, moraju se adresirati neke ključne preporuke za sve sudionike – od donositelja odluka u EU i na nacionalnom nivou do lokalnih zvaničnika i građana. Predlažu se dva koraka:
Razviti političke mjere koje uzimaju u obzir kako moć i posebni interesi određuju – i mogu potkopati – sprovođenje reformi.
Identifikovati i osnažiti javne službenike i članove političkih stranaka da djeluju kao agenti promjene i vode politike utemeljene na integritetu unutar uspostavljenih sistema. Koristiti snagu društvenih normi za promociju protivljenja nekažnjavanju korupcije na visokom nivou u čitavom društvu i stvarati zakone po mjeri podržavajući civilno društvo i kampanje podizanja svijesti.
Takođe se sugeriše posticanje usvajanja mehanizama za primjenu zakona o borbi protiv korupcije i nedozvoljenog uticaja, uključujući i uslove za pristup multilateralnim finansijama.
Korupcija i organizovani kriminal se smatraju rak-ranom u zemljama zapadnog Balkana i zato se traži od svake zemlje da ojača napore u suzbijanju tih pojava.
To stoji u izveštaju o napretku država ovog dijela Evrope u pregovorima sa Evropskom unijom, koji je u oktobru Evropska komisija (EK) predstavila u Briselu, a u koji je prethodno Radio Slobodna Evropa (RSE) imao uvid.
Radi se o dubinskoj analizi evropskih institucija o stanju u onim državama koje nastoje da se pridruže evropskom bloku. Na ovom dokumentu EK radi godinu dana i u sačinjavanju analize doprinose zvanični izvori, kako u vlastima respektivnih država, tako i iz opozicije i civilnog društva. Poseban doprinos u izvštajima imaju predstavništva EU u zemljama.
Ovaj paket će predstaviti evropski komesar za proširenje
Oliver Varhelji. Obično, EK objavljuje ovaj izvještaj u aprilu, ali je ove godine odložen usled situacije nastale oko pandemije Kovida-19, zbog čega su ovog proljeća evropske institucije bile polufunkcionalne.
(RSE)
DV: Trnovita godina za proširenjeKada je krajem 2019. na dužnost stupila nova Evropska komisija, na čelu sa
Ursulom fon der Lajen, jedna od poruka je bila da će joj zapadni Balkan i politika proširenja biti prioritet.
„Na kraju petogodišnjeg mandata, trebalo bi da imamo bar jednu zemlju spremnu da uđe u EU”, poručio je tada komesar za proširenje Oliver Varhelji.
U tom trenutku Varhelji nije mogao da pretpostavi da će se prva godina njegovog mandata završiti kao prva godina u kojoj zemlje članice nisu uspjele da usvoje zaključke o proširenju na zapadni Balkan i to, opet, zbog bilateralnih nesuglasica, ovoga puta između Bugarske i Sjeverne Makedonije.
Kada su zemlje članice EU početkom maja 2020. na takozvanom Zagrebačkom samitu potvrdile evropsku perspektivu za zemlje zapadnog Balkna, ali i odluku Savjeta EU o otvaranju pristupnih pregovora sa Sjevernom Makedonijom i Albanijom, ko je mogao da pretpostavi da će se godina završiti blokadom ne samo pregovaračkih okvira sa Skopljem i Tiranom nego i izostankom konsenzusa zemalja članica kada je ukupna politika proširenja u pitanju i to sve, opet, zbog „stare boljke”, bilatrelanih odnosa.
Nije tajna da je tokom 2020. cijela Evropa „gledala” u Berlin i njemačko predsjedavanje Savjetom EU u očekivanju da će tradicionalna njemačka praktičnost i efiksanost uspjeti da riješi sve probleme, počev od nikad većeg i značajnijeg EU budžeta, na kome se zasniva oporavak pandemijom pokošene Evrope, pa do balkanskih zavrzalma i nesuglasica.
Paket za opravak EU, od skoro dvije hiljade milijardi eura je dogovoren, ali ne i balkanski odnosi. Tim povodom, njemački državni sekretar za Evropu
Mihael Rot iznio je frustraciju i „duboko razočaranje”, upozorivši da se čini „ozbiljna politička greška” koja bi mogla da ugrozi bezbjednost i stabilnost ne samo zapadnog Balkana nego i cijele Evrope.
„To je gorak udarac za našu politiku prema zapadnom Balkanu čiji je cilj razvoj stabilnosti i demokratije na zapadnom Balkanu”, ocijenio je Rot.
I dok Njemačka svoj ne baš tako čest „nedovršen posao” predaje na rešavanje Portugalu, koji preuzima predsjedavanje Savetom EU od 1. januara, u Briselu naglašavaju da se proširenje na zapadni Balkan nastavlja, uprkos preprekama kojih će, kako kažu, uvijek biti.
„Na putu proširenja uvijek će biti prepreka. Ulazak u EU nije „krevet posut ružama”, ali to ne remeti činjenicu da je za predsjednicu Ursulu fon der Lajen i cijelu Evropsku komisiju proširenje na zapadni Balkna prioritet”, kaže glavni portparol Evropske komisije
Erik Mamer.
U Komisji napominju da se sa zapadnim Balkanom ove godine radilo „na više frontova”, počev od pomoći u borbi pritiv pandemije, preko Ekonomsko-investicionog plana za dugoročni oporavak regiona do usvajanja nove metodologije koju su, kako naglašavaju, prihvatile i sve članice EU, a koja je trebalo da odblokira i ubrza pregovore o pristupanju zemalja regiona.
(„Dojče vele”)”Vlade u regiji donijele mnoge zakone po nečijoj mjeri
