-PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ


Na čelu navedene zavjere nalazio se Stojan Jovanović Cukić, koji je u Kruševcu, gdje je živjela njegova sestra, od septembra 1842. godine počeo da okuplja ljude za koje se znalo da su obrenovićevci. Na jednom od sastanaka, sa petnaestak Kruševljana, Cukić je ubjeđivao pristalice da je berat o potvrđivanju kneza Aleksandra lažan, da se on ne može održati na prestolu. Predlagao je da okupe veći broj pristalica, oslobode političke zatvorenike i krenu za Beograd, gdje bi se pobunio još veći broj ljudi za povratak kneza Mihaila, naročito ako bi dobili podršku regularne vojske. Akcija nije prihvaćena, a Cukić je sa sestrom otputovao za Beograd. Uhapšen je u Smederevskoj Palanci, a vrlo brzo za njim i ostali članovi zavjere. Krajem januara 1843. godine u Srbiji je otkrivena još jedna zavjera koja se dovodila u vezu sa knezom Mihailom. Na njenom čelu nalazio se Đorđe Božinović Efendica. Pripremana je od kraja novembra, a glavni cilj je bio atentat na Tomu Vučića i to kada dođe u crkvu na praznik Sveta Tri Jerarha. Potom bi se obavijestili emigranti u Zemunu, „da oni ovamo s bivšim knjazom Mihailom dođu... ako se u crkvi u ovaj dan ili zbog nedolaska gospodina Vučića u crkvu ili radi drugoga čega ne bi moglo okončati raspoložanije ovo, to da svi tu stvar u tajnosti podrže i na drugi dan ili način odlože“. Nakon otkrića ove zavjere ni ustavobranitelji nijesu ostali dužni knezu Mihailu te su spremali likvidaciju i njega i njegovog oca. Knez Miloš je obaviješten, i to od strane ruskog konzula Vaščenka, da je izvjesni Štajnlenher trebalo da putuje za Beč, te da mu je pri polasku Vučić dao 700 dukata da završi određeni posao. Najvjerovatnije se radilo o organizaciji ubistva kneza Miloša. Istovremeno, Miloš je upozoren da su dva čovjeka prešla austrijsku granicu i da navodno kao bjegunci hoće da traže pomoć od kneza Mihaila, a u stvari će čekati povoljnu priliku da ga likvidiraju.

Svaka nada kneza Mihaila za povratak u Srbiju okončana je u trenutku kada je u Beograd stigao Emin-efendija, 2. novembra 1842. godine, koji je nosio sultanov berat za kneza Aleksandra. Čini se da mladi knez nije ni vjerovao u mogućnost povratka, ali mu je majka stalno ulivala nadu. Pucnji iz turskih i srpskih topova u vrijeme donošenja berata, i njegovog obnarodovanja pet dana docnije, u Zemunu su gledani sa velikim nespokojstvom. I majka i sin su znali da je to definitivan kraj bilo kakvim mogućnostima za povratak u otadžbinu. Trenutak kada se saznalo da je berat pročitan na Kalemegdanu presudno je uticao na kneza Mihaila da donese odluku o napuštanju Zemuna. Odmah nakon toga odlazi u Macedoniju, nedaleko od Temišvara, kod sestre Savke i zeta Jove Nikolića. Čak ni nakon vijesti da je izbor kneza Aleksandra poništen uz pritiske Rusije nije vjerovao da će se vratiti u Srbiju. Na putu za Macedoniju, prethodno je posjetio petrovaradinskog generala, gdje je svečano dočekan. U Novi Sad vratiće se tek na vijest o bolesti svoje majke.

Zdravlje kneginje Ljubice počelo je naglo da se pogoršava od aprila 1843. godine. Knez Miloš je ubrzo naredio sinu Mihailu da otputuje u Novi Sad i svojim prisustvom olakša poslednje majčine dane. O beznadežno stanju majke, Mihailo je pisao ocu odmah po dolasku, na šta mu je knez Miloš preporučivao da se nakon smrti njeno tijelo balsamuje i da ga neko vrijeme drži u novosadskoj grobnici, „a uzdam se u Milostivog Boga da će nam skoro moguće biti, takovo po želji našoj u Serbiju odneti“. Sam Mihailo je bio izrazito pogođen majčinom bolešću, i to nije krio. Kneginja Ljubica je umrla 26. maja 1843. godine oko 18 časova, na rukama sina Mihaila, u prisustvu ćerki Perke i Savke. Sinu je na samrtnom času dala savjet: „Sine, majka te ostavlja u amanet narodu tvome, koji je dokazao da te ljubi. Ljubi sine i ti svoj narod više nego samog sebe“. Knez Mihailo je potom donio odluku da se njegova majka sahrani u manastiru Krušedol, odakle su se njeni posmrtni ostaci mogli lakše prenijeti u Srbiju ako bi to bilo izvodljivo. Za grobno mjesto određena je sredina ženske priprate, pored despota Georgija Brankovića i dvojice patrijarha Čarnojevića. Kneginjino tijelo je najprije prenoćilo u novosadskoj Sabornoj crkvi, a komandir Petrovaradinske regimente je poslao bandu, koja je svirala posmrtnu muziku. Zvona sa svih pravoslavnih i protestantskih crkava zvonila su prilikom prenosa kneginjinog tijela iz Novog Sada, preko Sremskih Karlovaca do manastira Krušedol. Sprovod je pratilo mnoštvo naroda.


(NASTAVIĆE SE)

---