-Piše:

DR ANA M. ZEČEVIĆ


Venecijanska morska vila (figurativno), obraća se i kaže da postoji u susedstvu Zagorska vila, koja ima divne šume, i da bi trebalo odatle poseći drva za izgradnju. U njenim rečima se oseća mržnja i ljutnja (citat iz: Laza Kostić, Izabrana dela, op. cit., str. 43–44): „...bliže se diže jedna mi drĂ˝ga/ što mi se navek nizini ruga;/ šume joj divne oglavlje rese,/ u pakost tonem kad ih zatrese,/ jedom bi suhim sebe popila/ kako me ljuti Zagorka vila!/ Al’ kosa njena opasti mora,/ ogolit vila slovenskih gora!/ Ču li me, vojno, nevesta prosi:/ hram nek’ se diže na njenoj kosi,/ sreži je, skosi!”

Simbolika u ovim stihovima je očigledna – Venecijanci su rešili da uvezu drvo za gradnju iz porobljenih slovenskih krajeva – Zagore, sa Visa, iz Crne Gore. Kostić prebacuje dramsko težište na pomenute geografske prostore i veliča junaštvo tog podneblja, junake potekle iz Njeguša, Nikšića, od Plava do Gusinja, od Bara do Ulcinja. Baš odatle, iz tih junačkih svetova, pristigla su u Veneciju debla za izgradnju Crkve. Nova vila, tek iznikla iz njih, pobedonosno stoji: „Vila se smeši; skrovitim lukom/ junaka traži penastiom rukom,/ gladi ga rukom, zbori mu mukom:/ ’Ne boj se, dragi, evo ti žene,/ne boj se vojno, evo ti mene, /Anadjomene!”

Upravo poslednjim stihovima, i sâm pesnik priznaje da je nova nevesta Venecije, Duždeva nevesta, Santa Maria della Salute, prelepa. Pesnik je naziva Anadjomenom, a to je Afrodita – grčka boginja lepote i ljubavi, pandan Veneri u rimljanskoj mitologiji.

Na ovom mjestu istakli bismo da je, kao i u nekim prethodno analiziranim pjesmama, Kostić pribjegao korišćenju deseterca, kao sredstva za kreiranje posebno istaknutih psiholoških slika i dramatizacije priče u pjesmi. Ovaj manir je karakterističan u poeziji Laze Kostića, o čemu S. Vinaver piše sledeće:

„Laza Kostić podigao je deseterac, ali ne pretjerano. Kad mu to zatreba, recimo (za psihološke pesničke svrhe, koje je teško do kraja ispisati; za pokret u pokretu; za „smisao u smislu”; za značajnu autentičnost grupe reči, koje se ustremljuju jedna protiv druge) – on pribjegava takozvanom ’leoninskom stihu’, kojega ima samo malo u staroj epopeji, i koji je bio jarosno odbačen od Jagića, kao nedovoljno epski” (S. Vinaver, op. cit., str. 142).

U ovoj pjesmi Kostić desetercem dramatizuje istorijske odnose, a sve kroz alegoriju morske i gorske vile – Venecije i Slovenskih krajeva. Umjesto lirskog osmerca, pjesnik epskim rimovanim desetercem pripovijeda legendu, kreira dijaloge dužda, starog vojnika i vile, opisuje veličinu venecijanske obale i ljepotu i ponos slovenske zemlje.

Prolog za „Gorski vijenac” – Laza Kostić je u više navrata boravio na Cetinju. Kao predstavnik Ujedinjene omladine srpske učestvovao je 1871. godine na Cetinju u izradi ustava tajne nacionalno-revolucionarne organizacije Družina za oslobađanje i ujedinjenje srpsko; potom, za vrijeme Hercegovačkog ustanka, 1875. godine, boravio je nekoliko puta na Cetinju. Godine 1884, na poziv kneza Nikole odlazi na Cetinje, gdje postaje urednik lista „Glas Crnogorca”, upoznaje se i sarađuje sa Simom Matavuljom. Tu ostaje do 1891. godine, kada se vraća u Novi Sad i živi u domu Dunđerskih.

Da je Srbin samom sebi najveći neprijatelj, Kostić piše u poslednjim stihovima pjesme Prolog za „Gorski vijenac”, januara 1902. godine. Kostić u snu, sa Cetinja, gleda u pravcu Lovćena i upozorava da je zlo, koje je vrebalo samo spolja, sada dobilo pristalice i među sâmim predstavnicima naroda. Već u prvim stihovima Kostić koristi dramske elemente, prije svega, dijalog (iako je svjestan da neće dobiti odgovor). On se obraća mrtvom pjesniku Petru Drugom sa pitanjem – zašto je svoj pepeo ostavio u visokoj iz daleka vidljivoj gori? Pjesnik izlaže razne pretpostvake – da je Njegoš želio da njegovo prebivalište ostane vječna tajna, ili da njegova duša gleda sa najvišeg mjesta „gdje pleme tvoje spava mrtvim snom”.(L. Kostić, Izabrana djela, str. 47). Ovo prvo pitanje ima snažan dramaturški naboj, jer ističe propast srpskog naroda u Crnoj Gori (u sličnom raspoloženju napisana je i pjesma „Branko i vila mu“).


(Nastaviće se)

---