S druge strane, Houov magnum opus „Grad tuge” (1989) usredsređen je na sudbinu tajvanske porodice tokom tranzicije ostrva između japanskih i kineskih vlasti u periodu 1945–1949. godine i uspostavljanja Čang Kaj Šekove represivne uprave pod Kuomintangom. Za „Grad tuge” je dobio Zlatnog lava u Veneciji. Bio je to prvi dio labavo povezane trilogije o istoriji poslijeratnog Tajvana.

Drugi nastavak „Xi meng ren sheng” (1993) snimljen je na lokaciji u kineskoj provinciji Fuđan. Ta biografska priča o vremešnom lutkaru Liju Tjen-luu odigrava se između 1908. i 1945, u vrijeme japanske vlasti nad provincijom. Narativna i dokumentarna forma se prekidaju kad sam Li govori o svom životu i komentariše dramatizaciju određenih događaja. „Hao nan hao nu” (1995), poslednji nastavak trilogije, govori o Tajvanu početkom pedesetih, kad je Čang Kaj Šek nad sopstvenim narodom sprovodio antikomunističku kampanju zastrašivanja. Hou se u čitavoj trilogiji, kao i u ostalim svojim filmovima, služi dugim kadrovima, vanekranskim prostorom i ozuovskim „praznim scenama” da bi stvorio ambijent za razmišljanje koji odgovara njegovom evociranju istorije. S druge strane, film je nagovijestio snimke pokretnom kamerom koji će doći do punog izražaja u filmu „Hai shang hua” (1998), koprodukciji s japanskim studijom Shochiku. Ta neobična istorijska drama, koja se odigrava u bordelima Šangaja XIX vijeka, snimljena je kamerom Houovog čestog saradnika Marka Lija Ping-bina, čiji su snimci povezani sporim zatamnjivanjem ekrana. Hou Hsjao-hsjen nikad nije bio popularan autor, ni kod kuće ni u inostranstvu, upravo zbog intelektualne težine i umjetničke složenosti njegovog rada. Ipak, svjetski kritičari ga smatraju za jednog od najvećih živih reditelja zbog toga što vlada stilom i principijelno kritikuje savremeni svijet, kako na egzistencijalnom tako i na kulturnom nivou.

Uprava za informisanje tajvanske vlade je krajem osamdesetih ustanovila sistem za podsticanje domaće produkcije gotovinskim nagradama za scenarije. Ta „sredstva za filmove domaće produkcije”, poznata kao sistem fudaojin (subvencija), uglavnom su dobijali predstavnici takozvanog drugog talasa novog tajvanskog filma, na čelu s Angom Lijem i Cajem Ming-ljengom. Ang Li (rođen 1954. u Tajvanu) studirao je kinematografiju na Njujorškom univerzitetu, a njegov prvijenac bila je međugeneracijska komedija „Tui shou” (1992), o kulturnom sukobu unutar jedne tajvanske porodice koja živi u Njujorku.

Slične teme prisutne su i u mnogim Angovim potonjim radovima, kao što je „Svadbeni banket” (1993), film kojim se proslavio. To je romantična komedija u kojoj homoseksualac, imigrant s Tajvana, u Njujorku priređuje heteroseksualnu svadbu radi svojih tradicionalno konzervativnih roditelja, koji insistiraju da dođu iz Kine da bi prisustvovali svadbi. Isto važi i za djelo „Klopa, pić, čovjek, žena” (1994), još jedan pogled na generacijski jaz u porodici, snimljen na lokaciji u Tajvanu, čiju okosnicu čine psihološka i društvena značenja hrane u tradicionalnoj kulturi. Čak i Lijevi nesumnjivo „zapadnjački” filmovi, kao što su: adaptacija romana Džejn Ostin „Razum i osjećajnost” (1995), njegova verzija bezakonja predgrađa prema romanu Rika Mudija „Ledena oluja” (The lce Storm, 1997), vestern „U sedlu s đavolom” (Ride with the Devil, 1999), ep o Marvelovom superjunaku Halk (2003) i nekonvencionalni, homoerotski vestern „Planina Broukbek” (Brokeback Mountain, 2005), govore o društvima, odnosno društvenim grupama neizvjesne i napete budućnosti poput budućnosti Tajvana jer žive u periodima munjevitih društvenih promjena. Svom kineskom nasleđu vratio se filmom „Pritajeni tigar, skriveni zmaj” (Crouching Tiger, Hidden Dragon, 2000), izvanredno realizovanim avanturističkim epom „magijske akcije” ili „letećih mačevalaca” kakve su hongkonški reditelji snimali decenijama. Dodatni adut bila je i koreografija borbi Juena Vu-pinga, koji je za iste potrebe bio angažovan i na „Matriksu”.

Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

(Nastaviće se)

---