-PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ


Iako je oštrina partijske discipline uticala na ublažavanje emotivne slabosti pripisivane ženskom rodu, posebnu ulogu u odredima imao je lik bolničarke. Ideal brižne i požrtvovane bolničarke je doprinosio naklonosti i povjerenju ranjenih i bolesnih boraca.

Sudbina partizanskih bolničarki bila je otežana činjenicom da su predstavljale laku žrtvu i za pacijente, ali i za rukovodstvo odreda. U tom smislu, interesantno je zapažanje Mirka Tepavca: „Mnogi od nas ne bi danas bili živi da su partizanski bolničari bili samo muškarci...A niko ne bi bio srećan da mu je napisana pohvala: `Hrabar je i požrtvovan – kao partizanka`!”

Bolničarke su djelovale u sjenci junaštva ranjenih drugova, bile su njihova potpora i često su morale da podnose iskaljivanje njihovog nezadovoljstva, sprovodeći rat bez dovoljnog priznanja za sopstvene zasluge koje nijesu bile zanemarljive. Uzrok teškog položaja bolničarki ležao je u tome što je njihov položaj bio niže rangiran u odnosu na borce. Bolničarke su često bile prinuđene da vrše više dužnosti istovremeno. Uglavnom nijesu postojale granice između žena koje učestvuju u borbama i bolničarki, već su one obavljale oba ova posla.

Rad u sanitetu često je zahtijevao velike napore, od stalnih pokreta, previjanja bolesnika, njihove evakuacije i staranja o njima, naročito u trenucima kada su ranjenici očekivali ili zahtijevali posebnu pažnju ili tretman u periodima oskudice lijekova i uopšte sanitetskog materijala i hrane. Usled toga pojedine bolničarke nijesu bile spremne i kadre da istrpe dodatne napore i dešavali su se slučajevi zanemarivanja ranjenika ili čak njihovog ostavljanja.

Često se dešavalo da partizanske jedinice u borbama ne vode računa o pokretu bolnice sa ranjenicima koja ih je usporeno pratila, kao i da ovaj dio odreda bude napušten od strane svog borbenog dijela. U tom smislu bili su ugroženi i izloženi strahu ne samo ranjenici, već i bolničarke koje su se kretale sa njima. Učestalost ovih pojava uticala je na zaključak da mnoge žene izbjegavaju da rade u bolnici upravo zbog ranijih iskustava i straha da će biti napuštene i ostavljene same sa ranjenicima.

Bolničarke su morale da učestvuju u donošenju i realizaciji strašne odluke da se napuste ranjenici. Prilikom povlačenja iz Užica 1941. godine veliki broj ranjenika ostavljen je na Zlatiboru i prepušten nemilosti okupatora. Ostavljeni ranjenici, izloženi beznadežnoj situaciji pokušavali su zadnjim naporima snage da se povuku, a veliki broj njih je svoje ogorčenje i očaj iskaljivao na bolničarkama uvredama i grdnjama, optužujući ih za nesavjesnost. Bolničarke su naročito tokom borbi na Sutjesci bile suočene sa strašnom moralnom dilemom pošto su ranjenici o kojima su se starale bili ostavljani, a one su bile u direktnom kontaktu sa njima i izložene njihovim preklinjanjima i očaju. Dramu borbe je pojačavala rodbinska povezanost mnogih pripadnika narodnooslobodilačkih odreda koji su bili prisiljeni da ostavljaju ranjene muževe, žene, sestre, braću ili da budu svjedoci njihovog stradanja. Nakon bitke, posebno se povelo pitanje držanja i stručnosti bolničarki.

U okupiranoj Srbiji, često pod okolnostima progona, partizanske snage nijesu imale mogućnosti da sa sobom nose ranjenike, već su uglavnom pribjegavale njihovom prikrivanju na terenu, što je znalo da ima kobne posljedice. Koristeći prirodna skloništa, ranjenici su skrivani i ostavljani, izloženi žeđi i gladi, kao i neadekvatnim sanitetskim uslovima dok se njihovi saborci ne bi vratili po njih. U veoma teškoj situaciji pri tome bile bi bolničarke.

Sanitet u partizanskim odredima na teritoriji okupirane Srbije nije bio dovoljno cijenjen među ostalim borcima. Omalovažavan je i zbog velikog broja žena koje su učestvovale u njegovom radu. Smatrano je da je to ženski posao i korišćena je fraza „šta sanitet, to su žene”. Slično je bilo i u ostalim jugoslovenskim krajevima. Potcjenjivanje bolničarki od strane borbenog dijela odreda, pored toga što je nagonilo žene da se potvrđuju i dokazuju u kritičnim situacijama, kada su se izlijetale u borbenu zonu da bi izvukle ranjenike, podsticalo ih je i da sanitetsku službu zamijene drugom.


(NASTAVIĆE SE)

---