-PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ


Narodnooslobodilačkom pokretu su pristupale i žene koje nijesu bile pobornice i simpatizerke Komunističke partije, ali su iskazivale spremnost da se bore. U bici na Sutjesci učestvovale su 2.844 žene, što, prema procjenama, predstavlja 15 odsto čitave partizanske borbene grupacije. Pri tome, većina ovih žena (86%) bila je mlađa od 25 godina, a njih 587 poginulo je tokom bitke. Najveći broj žena činile su Srpkinje (1.268) i Crnogorke (635), od čega je sa područja Srbije bila 151 žena (5,3%).

Za razliku od drugih bivših jugoslovenskih teritorija, veliki broj pripadnica narodnooslobodilačkog pokreta u Srbiji činile su žene koje su prije rata pripadale komunističkom pokretu. U publikaciji „Žene Srbije u NOB“ objavljene su biografije 967 žena iz Srbije koje su označene kao učesnice narodnooslobodilačke borbe. Iako se u knjizi spominju imena skoro 10.000 žena, u uvodnom dijelu je istaknuto da članice redakcije, i pored najbolje volje i truda, nijesu uspjele da prikupe podatke i iznesu biografije svih učesnica narodnooslobodilačke borbe u Srbiji i da su im mnoga imena ostala nepoznata zbog teških uslova ilegalnog rada ili nedovoljnih podataka. Među ženama čije su biografije predstavljene nalazi se 370 žena (38,3%) koje su i prije 1941. bile članice KPJ ili SKOJ-a, a jedan dio njih bio je aktivan i u Ženskom pokretu. Biografski podaci u knjizi ne odnose se samo na pripadnice odreda, pošto je kao učešće u narodnooslobodilačkoj borbi tretiran i ilegalni rad u gradovima i rad na prikupljanju pomoći i organizovanju pozadine. Od 967 predstavljenih žena, 521 žena (53,9%) je učestvovala u narodnooslobodilačkim odredima. Najveći broj žena (298) priključio se odredima tokom ustanka 1941. Najmanje žena (41) pristupilo je odredima tokom krize 1942. godine, a zatim dolazi do porasta njihovog učešća 1943, kada u odrede stupa 112 posmatranih žena. Pristupanje žena odredima ubrzo nakon toga opada i tokom 1944. u odrede stupa 70 žena. Od 298 žena koje su stupile u narodnooslobodilačke odrede tokom 1941, njih 157 se krajem iste godine povuklo sa glavninom partizanskih snaga, a nakon povlačenja 15 je vraćeno na teritoriju Srbije.

Na osnovu biografskih podataka iznijetih u publikaciji „Žene Srbije u NOB“ može se zaključiti da, iako je na području Srbije preovlađivalo seosko stanovništvo, među učesnicama narodnooslobodilačkog pokreta bilo je gotovo podjednako žena sa sela (459) i onih iz gradskih i varoških sredina (474). Najviše je bilo učenica, studentkinja, prosvjetnih radnica i intelektualki (337). Mnoge žene koje su stupile u partizanske odrede bile su prije rata angažovane u studentskom komunističkom pokretu, bile su visoko obrazovane i kao takve mogle su da djeluju, prije svega, na značajnim propagandnim poslovima. Uglavnom je bila riječ o veoma mladim ženama, koje su najvećim dijelom rođene u periodu između 1916. i 1925. godine (37,7%) i koje su tokom rata uglavnom bile u dvadesetim godinama. Mladost i slična generacijska pripadnost zajedničko su obilježje velikog broja partizanki sa jugoslovenskog prostora.

Tokom okupacije žene su bile angažovane ne samo u narodnooslobodilačkim odredima nego i u radu partijske organizacije, posebno u gradovima, gdje su učestvovale u organizovanju i iskazivanju otpora. Posebno je dio ženske srednjoškolske omladine, angažovane u skojevskom aparatu, učestvovao u prilično smjelim sabotažama u Beogradu tokom ljeta 1941. godine. Hrabrost ženskog komunističkog podmlatka i spremnost na akciju brzo su se ispoljili: u Beogradu su dvije 16-godišnje srednjoškolke 26. jula zapalile njemački kamion. Djevojke, uglavnom učenice, poput Zorke Božović, Nade Anastasijević, Lepe Mitrović i Radmile Jović, učestvovale su tokom ljeta 1941. u sabotažama u Beogradu, kao i u pisanju i rasturanju parola i letaka.

U partijskoj organizaciji, naročito u gradovima, bio je angažovan znatno veći broj žena koje su, usled odsustva muškaraca, ali i zbog manje pozornosti policijskih vlasti, u značajnoj mjeri korišćene za partijski rad. Brojnost žena u partijskim organizacijama bila je uslovljena i stavom da žene treba pripremati za rad i rukovodstvo u partijskim organizacijama pošto muškarci odlaze u odrede. Žene su obavljale i veoma važne kurirske poslove za potrebe partijske organizacije.Kurirke su održavale vezu Pokrajinskog komiteta sa okružnim komitetima, ali i sa partizanskim snagama i dijelom partijskog vođstva.[...]


(NASTAVIĆE SE)

---