Posebnu promjenu usled dramatičnog pogoršanja odnosa Beograda i Sofije početkom ljeta 1948. godine uočavamo u drastičnoj redefiniciji bugarskog odnosa prema makedonskom pitanju, odnosno prema procesu makedonizacije Pirinske Makedonije, koji je ubrzanje dobio poslije Desetog plenuma Bugarske radničke partije avgusta 1946. godine. Sredinom jula 1948. godine, dakle samo dvije nedjelje poslije objavljivanja Rezolucije Kominforma, na 16. plenumu BRP(k) partija bugarskih komunista BRP(k) je usaglasila potpuno izmijenjeni kurs prema makedonskom pitanju u Pirinskoj Makedoniji. Ondašnji jugoslovenski predstavnici, koji su radili na sprovođenju linije Desetog plenuma, bili su optuženi za neprijateljsko djelovanje, a najavljeno je i obustavljanje kampanje nastave makedonskog jezika i distribuiranja štampanih materijala iz jugoslovenske, Vardarske Makedonije u Pirinskoj Makedoniji. Šesnaesti plenum je neposredno po svom okončanju proizveo praktične posledice. Došlo je do zatvaranja makedonskih knjižara u Pirinskoj Makedoniji, a makedonski učitelji bili su protjerani. U već pomenutom nastupu u Gornjoj Džumaji, početkom jula 1948. godine, Trajčo Kostov je oštro kritikovao jugoslovenski odnos prema pitanju Pirinske Makedonije. On je istakao da je cilj jugoslovenskog rukovodstva bio pripajanje Pirinske Makedonije Vardarskoj Makedoniji, odnosno Jugoslaviji, prije stvaranja federacije, a da je Jugoslavija pristajala da Bugarskoj vrati tzv. zapadne krajeve (Caribrod i Bosiljgrad) tek poslije eventualne integracije dvije zemlje. Slične postavke će u referatu poslije 16. plenuma BRP(k) iznijeti i Vlko Červenkov.

Tako su se početkom ljeta 1948. godine naprasno prekinule sve veze Jugoslavije i Bugarske. Ista sila koja je forsirala približavanje Beograda i Sofije u poslednjoj fazi Drugog svjetskog rata na Balkanu će četiri godine kasnije odigrati presudnu ulogu u novom raskidu dva stara balkanska rivala. Zupčanik istorije vratio se tako unazad, potvrđujući još jednom ćudljivu, ranjivu prirodu balkanskih prijateljstava.

Težak konflikt režima u Beogradu i Sofiji, koji se razbuktao u ljeto 1948. godine, ne samo da se nije smirio, već je naredne godine postao još ogorčeniji, proizvodeći stanje koje je više nalikovalo neobjavljenom ratu nego miru. Raskidane su teškom mukom uspostavljene veze između dvije zemlje, množile su se raznovrsne subverzivne i obavještajne akcije jednih protiv drugih, a na granici je miris baruta zlokobno budio strahove od moguće ratne perspektive.

Konačno formalno raskidanje snažnih veza uspostavljenih između Beograda i Sofije do 1948. godine uslijedilo je u jesen 1949. godine i generisano je novim zaoštravanjem odnosa Jugoslavije i Sovjetskog Saveza. Krajem septembra 1949. godine Jugoslavija je sukob sa Moskvom i Kominformom iznijela pred Ujedinjene nacije. U govoru na plenarnoj sjednici Generalne skupštine Organizacije ujedinjenih nacija Edvard Kardelj će direktno progovoriti o pritiscima SSSR-a i narodnodemokratskih satelita na Jugoslaviju od Rezolucije Kominforma.

On je iznio podatak da su od 1. jula 1948. do 1. septembra 1949. godine Mađarska, Rumunija, Bugarska i Albanija izazvale 219 oružanih incidenata na granicama sa Jugoslavijom, te da je u istom periodu 69 puta povrijeđen jugoslovenski vazdušni prostor. Kardelj je otvoreno ukazao na nekompatibilnost pritisaka Moskve na Jugoslaviju i sovjetskih plediranja za mir i poštovanje suvereniteta drugih država.

Prema navodima iz ekspozea Josipa Broza Tita o jugoslovenskom vojnom budžetu za 1951. godinu, podnijetom 28. decembra 1950. godine na sjednici Saveznog vijeća i Vijeća naroda Narodne skupštine FNRJ do tada je bugarskoj vladi bilo upućeno 29 protestnih nota koje su se odnosile na 140 graničnih incidenata, za koje je Beograd optuživao bugarsku stranu. Ipak, Broz indirektno pominje i incidente na granici prema Bugarskoj, za koje je bila odgovorna Jugoslavija. Naveo je, naime, da je u istom periodu, dakle od Rezolucije Kominforma do kraja 1950. godine, Sofija Jugoslaviji uputila 31 protestnu notu zbog izazivanja graničnih incidenata.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---