-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ


Kralj Milutin se pojavljuje u različitim opisima prije svega kao vrlo oprezan, zatim i pragmatičan pregovarač i političar. On je, takođe, jednim dijelom neodlučan, pomalo i uplašen i nesiguran, sa specifičnim odnosom prema majci i starijem bratu, koji je nesumnjivo bio izuzetno složen. Milutin je u podjednakoj mjeri želio da se emancipuje od uticaja i autoriteta kraljice Jelene i Dragutina, ali nije bio spreman da u potpunosti i konačno prekine snažne veze koje su ih povezivale, ne osjećajući da ima dovoljno ličnog i političkog oslonca na nekoj drugoj strani. Njegovi politički postupci odaju iste osobine, kao i brakovi koje je sklapao vođen jednim dijelom pragmatičnom zaštitom sopstvenih interesa, ali i promjenljivim političkim okolnostima svog vremena. Njegov karakter ne odaje „neobuzdanog” čovjeka koji je uporno i neumorno ostvarivao svoje ciljeve, niti se u njegovom djelovanju mogu utvrditi nepokolebljivi ciljevi kojima je težio od samog početka svoje vladavine. Mnogo više se prilagođavajući prilikama nego što se to da naslutiti samo iz Danilovog životopisa kralja, Milutin je vodio prilično realnu politiku, u kojoj je, ipak, želja za povezivanjem s Vizantijom, čini se, bila najdominantnija, sprovođena u onoj mjeri u kojoj je to bilo zaista i ostvarivo.

Jedna od osnovnih vrlina kralja Milutina koju arhiepiskop Danilo ističe u kraljevom „Žitiju” jeste njegovo staranje o crkvi i velika građevinska djelatnost pravog graditelja i obnovitelja pogibših crkava, koji je sve želio istinitoj vjeri privesti (Danilo II). Danilov detaljni prikaz Milutinovih gradnji dat je u posebnoj, kompaktnoj narativnoj cjelini, suštinski vanremenskoj pripovijesti – kao i većina ostalih – o dobrim djelima i podvizima njegovog junaka u ovom pogledu, imajući za cilj da istakne kraljevu stalnu brigu za crkvu i vjeru. Međutim, istorijskoj stvarnosti odgovara činjenica da kralj Milutin svoju zamašnu građevinsku djelatnost zapravo počinje tek nakon 1299. godine, pošto je, sklopivši savez s Vizantijom, postao zet vasilevsa i, očigledno, pretedent na ukupno predačko nasleđe, a prije svega na graditeljski prauzor Nemanjića, Svetog Simeona.

Milutinovo zadužbinarstvo, kao što arhiepiskop Danilo posebno ističe, daleko je prevazilazilo granice „države svog otačastva”, šireći se po „cijeloj velikoj Romaniji, i u samom novom Rimu, Konstantinopoli, kao i u Svetom gradu, slavnom Jerusalimu” (Danilo II). Povezujući se i na taj način sa Svetim Simeonom i Svetim Savom, čije zajedničko proslavljavanje naglašeno počinje upravo u Milutinovo vrijeme, kralj je, ipak, posebnu pažnju u ovom smislu usmjerio na veliku obnovu manastira Hilandara, vjerovatno nedugo nakon ujedinjenja s vizantijskim carem, do kraja svog života uvećavajući posjede srpskog manastira na Svetoj Gori. Upravo od 14. vijeka, vjerovatno od vremena Milutinove obnove, u manastiru Hilandaru počinje i da se u većoj mjeri upotrebljava papir, ukazujući i na posebnu brigu da se manastirska arhiva sačuva i uredi.

Uz dvije velike obnove episkopskih crkava Prizrenske, odnosno Lipljanske episkopije – Bogorodice Ljeviške i gračaničke Crkve Uspenija Bogorodice, obje sazidane u deceniji između 1306. i 1315. godine – među Milutinovim zadužbinama svojim posvetama i namjenama izdvajaju se paraklis Svetih Joakima i Ane u Studenici i Crkva Svetog Stefana u Banjskoj. Obje ove Milutinove crkve koje su nastale gotovo istovremeno (1313–1315), svaka na svoj način, dodatno utvrđuju ktitorovu povezanost sa Svetim Simeonom, osnivačem svete loze Nemanjića. Obje crkve se jasno razlikuju po stilu od ostalih Milutinovih zadužbina, snažno i eksplicitno se ugledajući na Studenicu, kako to posebno ističe arhiepiskop Danilo II, koji je obnovu, zapravo ponovno zidanje Svetog Stefana u Banjskoj kao episkop i ličnost nadgledao:.. i novu crkvu vozdviže i svrši, v obraz svetije Bogorodice Studeničke, povelenijem previsokoga kralja Stefana Uroša. Poput Svetog Simeona u Studenici, tako je i kralj Milutin, Sveti kralj, bio sahranjen u „novoj Studenici”, Crkvi Svetog Stefana u Banjskoj.


(Kraj)

---