-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Bez obzira na odluke srpske skupštine, 1741. godine izdat je dekret o potčinjavanju pravoslavnih sveštenika latinskim biskupima i počelo je zatvaranje svih onih sveštenika za koje se sumnjalo da su protivnici rimokatoličke crkve. Srbi su se ponovo okupili na crkvenom-narodnom saboru u selu Kosovu kod Knina 1750. godine i izabrali Simeona Končarevića za dalmatinskog episkopa. Već sledeće godine on je hirotonisan, ali je uskoro, pod pritiskom vlasti, bio prinuđen da napusti Dalmaciju. Prešavši na teritoriju Austrije, iz ličkog sela Popine nastavio je, koliko su prilike dopuštale, da upravlja srpskom crkvom u svom zavičaju, izvjesno vrijeme se nadajući da će mu biti dozvoljen povratak u Dalmaciju. Ali, pošto se progonstvo odužilo, bez ikakvih izgleda na okončanje, Končarević se riješio na radikalan potez, selidbu u Rusiju. Za taj poduhvat on je pridobio i izvjestan broj Srba iz Dalmacije, nezadovoljnih nepriznavanjem njihove vjerske i nacionalne posebnosti na mletačkoj teritoriji i uvjerenih da ih pod vlašću carice Jelisavete čeka malo bolji i dostojanstveniji život. Ta grupa Srba prešla je u Rusiju 1758. godine, a Končarević je nekoliko narednih godina nastojao da od carice dobije podršku za povratak u Dalmaciju i za popravljanje položaja tamošnjih Srba. S namjerom da se vrati u zavičaj 1761. godine je napustio Rusiju. Kako ga je Mletačka republika proglasila za državnog izdajnika, iako ruski štićenik, nije stigao dalje od Like. Shvativši da mu ne preostaje ništa drugo nego da se ponovo zaputi u Rusiju, Končarević je opet poveo agitaciju među Srbima, ali ona ovog puta nije urodila plodom. Kada je 1762. godine otišao natrag za Rusiju, u Končarevićevoj pratnji nalazio se samo njegov sin. U Dalmaciji je ostao Končarevićev učenik i prijatelj, sveštenik Lazar Vujinović koji je, pod optužbom da je učestvovao u pripremanju seobe Srba u Rusiju, osuđen na deset godina stroge tamnice, u potpunom mraku i bez ikakvog kontakta s porodicom. Končarević je ostatak života, do 1769. godine, proveo u Kijevu, ožalošćen sudbinom svog naroda, u njegovu slavu napisavši istoriju Srba u Dalmaciji, pod naslovom „Ljetopis građanskih i crkvenih događaja”.
I dok Simeon Končarević nije uspio da podstakne seobu Srba u Rusiju, neriješeno pitanje vjerskih i nacionalnih sloboda, težak materijalni položaj i austrijska propaganda uticali su da se poslije njegove smrti, u periodu od 1771. do 1774. godine više stotina srpskih porodica iseli u Bosnu, Poljsku i Banat. Ove migracije mletačka vlada je ozbiljno shvatila i, kako bi im stala na put, 1780. godine izdala je zakon o slobodi pravoslavne vjere u Republici. Međutim, Srbima i dalje nije bilo dopušteno da imenuju svog episkopa, nego samo generalnog vikara, za koga je 1796. godine izabran arhimandrit Manastira Krupe Gerasim Zelić. Na položaju vikara on je ostao i za vrijeme kratkotrajne, prve austrijske vladavine Dalmacijom (1797–1805), tokom koje nimalo nije poboljšan položaj Srba. Pozitivne promjene nastupile su tek pod francuskom upravom (1805–1815). Napoleon Bonaparta je uveo princip vjerske ravnopravnosti i 1808. godine dozvolio osnivanje srpske pravoslavne episkopije u Dalmaciji sa centrom u Šibeniku.
Potom je, na crkveno-narodnoj skupštini održanoj u Crkvi sv. Ilije u Zadru, donijet niz odluka o uređenju i organizaciji pravoslavne crkve u Dalmaciji, a tročlana srpska delegacija se zaputila u Pariz da bi se kod Napoleona zauzela za utvrđivanje položaja i prava njene crkve u Dalmaciji. Srbi su u gradu svjetlosti dočekani s velikim uvažavanjem, sa carem su imali više zvaničnih razgovora i čak su prisustvovali njegovom vjenčanju s austrijskom princezom Marijom Lujzom. Pored crkvenog priznanja, Srbi su osjetili i druge koristi od francuskog prisustva, budući da su Francuzi podsticali privredni razvoj pokrajine, gradili puteve upravo na srpskom etničkom prostoru, reformisali agrarne odnose, unaprijedili pravosuđe, otvarali škole.

(NASTAVIĆE SE)

---