Krik, cvil, jauk, zatomljeni bijes, odjek besmisla i buntovni glas apokaliptične stvarnosti nakon Prvog svjetskog rata, tamni pjev Dušana Vasiljeva, koji će zauvijek biti i ostati najtužniji naš pjesnik (po Crnjanskom). I onaj koji je kao učesnik, sa samo osamnaest godina, najdublje i najpotpunije osjetio poraz krvave ratne drame i strahote, užas i patnju.

Baš kao i Georg Trakl u pjesmama Sedmopev smrti i Grodek, i Vasiljev u nizu pjesama, od kojih su najpoznatije „Čovek peva posle rata“ i „Plač matere Čovekove“ (objavljene dvije godine nakon njegovog odlaska na italijanski front) i snažne po svom antiratnom stavu – oblikuje prizore nasilnog umiranja, raspadanje ljudskosti, traganje za Bogom i odbacivanje Boga, haotične slike svijeta, poricanje svih moralnih normi. Izrazita osjećajna ekspresivnost vizija, sagledavanje iznutra, iskazivanje suštine pojava i stvari, traženje novog čovjeka, i novog pravednijeg društvenog poretka, patetični ritam – elementi su koje susrećemo u njegovim pjesmama, isti oni koje u evropskom pjesništvu nalazimo kod Endre Adija, Ludviga Rubinera i Johanesa Behera, najizrazitije predstavnike kao najizrazitijih predstavnika evropskog ekspresionizma. Otuda je i Dušan Vasiljev sa svojim pjesmama naš najznačajniji predstavnik moderne lirike, ekspresionistički predstavnik između dva rata. Njegova poezija je nezaobilazna za tumačenje složenih i protivrječnih pjesničkih tokova dvadesetih godina. Osjećanje nemoći i užasa pred stravičnim prizorima svjetske klanice izbija iz svakog stiha.

Dušan Vasiljev je rođen u Velikoj Kikindi, 19. jula 1900. godine. Pošto mu je otac otpremljen na front, Vasiljev je morao da preuzme brigu o braći i sestrama. Pohađao je školu i radio kao pisar, a 1917. prijavljuje se u vojsku. Pozivaju ga 1918. i otpremaju na front na Pijavi. Vraća se iscrpljen i sa ozbiljnim znacima malarije i bronhitisa.

Po povratku u Temišvaru zatiče srpsku vojsku. Stupa u službu u komandu mjesta, kao pisar i tumač, a potom kao djelovođa. Osniva Kolo mladih Srba i list Sloga, u kojem sarađuje. Prve pjesme objavio je 1919. godine

Kada je srpska vojska napustila Temišvar, odlazi u Beograd, sa nadom da će se zaposliti u nekoj beogradskoj redakciji, ili upisati prava i zaposliti kod nekog beogradskog advokata. Živi vrlo teško i skromno, vraća mu se malarija. Boraveći U Beogradu, upisao se kao vanredni slušalac na Filozofski fakultet. Studije je morao da prekine, ali završava pedagoški kurs i 1920. prelazi u Čenej kao učitelj, mjesto koje je tada pripadalo Jugoslaviji, i iste godine se ženi sa Milojkom Maletić. U Društvo književnika primljen je 1921. godine, a iste godine ga ponovo pozivaju u vojsku, u Kratovo, gdje goni kačake i bugarske komite. Bolestan, pušten je kući iste godine. Provodi vrijeme u Čeneju, u čitanju i pisanju, ali se bolest pogoršava sa zapaljenjem plućne maramice i katarom. Pokušava 1923. da se liječi u nekom sanatorijumu, odlazi u Zagreb, ali ga otuda vraćaju sa preporukom da se javi na proljeće. Umire prerano, u 24. godini života, 27. marta 1924. u Kikindi.

Iako nije imao objavljenu zbirku pjesama, Sima Pandurović ga je u svoju Antologiju novije lirike (predgovor Pandurovića i Pogovor Velimira Živojinovića) uvrstio sa šest pjesama, dok je, recimo Andrić zastupljen sa dvije, Crnjanski jednom, Desanka sa jedanaest.

Prva zbirka njegovih pjesama „Izabrane pesme“ objavljena je tek 1932. godine u izdanju Srpske književne zadruge, a izbori i proza tek poslije Drugog svjetskog rata. Pjesnički odabir Vasiljeva je na italijanski jezik preveo je na italijanski jezik i objavio 1956. godine slavista Karlo Verdiani.

Njegova poezija otkriva se kroz dvostruke potpuno suprotstavljene slike: s jedne strane vidimo poricanje Boga i odricanje od božijeg milosrđa, blagosti i ljubavi; s druge, kroz patnju, kroz stradanje, kroz suze pročišćenja čovjek otkriva suštinu žrtve kao sopstveni udes. Neuslišene nade, izdaja, ponorni pad, poraz i očaj zbog sveukupnog rasula, gomile nepokopanih leševa, robovi osuđeni na umiranje, đavo – sav taj galijamatis nasilne smrti – slike ljudskog poraza, slike palih bića. Bića koja su izgubila životni smisao i vjeru i nadu u mogućnost spasa i doživjela najdublji poraz.

PIŠE: MILICA KRALj

(NASTAVIĆE SE)

---