Istoričarka književnosti Magdalena Koh, iz Poznanja (Poljska) je učesnicima slavističkog skupa posvećenog antifašizmu i godišnjici nacističke okupacije Poljske, predstavila svoju knjigu „Kad sazremo kao kultura” u izdanju „Službenog glasnika” Beograd. Predavala je na Vroclavskom Univerzitetu, a sada je profesorka na Univerzitetu u Poznanju, gdje se kroz istoriju južnoslovenskih književnosti u svom istraživačkom radu bavi prije svega rodnim studijama i feminističkom kritikom. Kao redovna učesnica u manifestaciji „Vukovi dani” predlagala je uvijek teme o ženskom autorstvu i tako je svoj istraživački rad uspjela da „ukoriči” u knjigu, čiji je naslov zapravo citat: „Milica Janković nema u našoj literaturi svoje pravo mjesto. Ona je odličan pripovjedač. Kada se smirimo, kada sazremo kao kultura, ona će to mjesto morati da dobije...” Isidore Sekulić, koja je Magdalenina inspiracija.

– Isidora je to pisala prije smrti 1958. godine, i ja sam sada, na početku 21. vijeka htjela da vidim da li je srpska kultura sazrela do te mjere da se suoči sa svojim autorkama. Knjiga se proučava na Univerzitetu u Beogradu u okviru Rodnih studija i na Komparativnoj književnosti, redovna profesorka Biljana Dojčinović je uvela ovu knjigu kao lektiru za studente i studentkinje. Pošto je i mene zvala za projekat digitalne humanistike, časopis „Knjiženstvo - teorija i istorija ženske književnosti na srpskom jeziku do 1915”, rado sam se uključila, prikupile smo podatke i sada postoji baza podataka i na internetu. Napravila sam pregled modernizma i dublje ušla u taj ključ „kanon-žanr-rod”, kroz stvaralaštvo četiri autorke, modernistkinje: Isidore Sekulić, Milice Janković, Jelene Dimitrijević i Danice Marković, tri prozne spisateljice i jedne pjesnikinje. Iščitala sam njihova djela po tom ključu kako su one ušle u književni kanon (šta je obavezna lektira) kako su prošle u kanonu, koje žanrove su pisale i šta su uradile u okviru roda – kako su predstavljale žene, šta su uradile sa gramatikom, sa rodom u gramatici. Kanonski pisci su oni koje su istoričari književnosti uveli u istoriju srpske književnosti, a to su prije svega muškarci. Kod Deretića su samo Isidora Sekulić i Desanka Maksimović prošle kao bitne autorke, a sve ostale ne. Sad mi radimo na revalorizaciji tog književng kanona, objasnila nam je Magdalena Koh.

Na „Njegoševim danima” u Kotoru izložila je zanimljiv referat na temu „Smrt fašizmu? Antifašistički diskurs u savremenoj drami i pozorištu”, gdje govorila o dramama Milene Bogavac i o njenoj predstavi „Smrt fašizmu – O Ribarima i slobodi”, koja je premijerno izvedena 9. maja 2018, a sad se izvodi po gradovima bivše zajedničke države (u Rijeci, Podgorici prošle godine). U okviru istog diskursa govorila je i o predstavi „Mladež bez Boga”, premijerno izvedenoj u januaru ove godine. Hrvatski reditelj Borut Šeparović, koji vodi pozorišnu trupu „Montaž-stroj“, napravio je kontroverznu predstavu o mladoj generaciji koja sada ne vjeruje u humanističke vrijednosti Evrope, opsjednuta je (dark)internetom, tehnologijama, STEM (Science, Tehnology, Ingenering, Mathematics) revolucijom. To je „upozoravajuća drama što se tiče neofašizma, ustaštva i nasilja, jer ovi mladi ljudi igraju video-igrice, gdje ubijaju ljude”, ističe Magdalena Koh. Njena najnovija knjiga na poljskom jeziku „Majstorice mišljenja – srpski feministički esej od 19. do 21. vijeka” izašla je nedavno iz štampe.

M.D.Popović

---

O Ribarima i novim herojima
– Predstava „Smrt fašizmu?“ Milene Bogavac se pod znakom pitanja nadovezuje na porodicu braće Ribar – Ivu Lolu Ribara i na Ivicu Ribara, Lolinu verenicu Slobodu Trajković, koji su poginuli 1942/43. godine u antifašističkom ratu. Predstava u stvari priča o današnjoj omladini i ovi glumci koji igraju glume sebe kao mladu, obrazovanu generaciju, koja je sada ravnodušna, ne želi ništa da uradi. Priča o Ribarima, skojevcima koji su se borili protiv fašizma, u stvari je povod za razmišljanje šta smo i sada, koje mi sada heroje imamo, šta radimo kada vidimo, čujemo neofašističke ideje - objašnjava autorka.