-Piše: prof. dr Božidar M. Bojović

Izložena stalnim udarima osvajača sa istoka i sa zapada, vodeći vjekovima borbu za slobodu, Crna Gora je više od jednog vijeka kasnila u organizovanju službe zdravstvene zaštite djece u odnosu na zemlje razvijenog svijeta. Između dva svjetska rata, poslije strašnih ratnih razaranja i stradanja, u uslovima mira između 1918. i 1941. godine, primjenom koncepta dr Andrije Štampara, velikana preventivne medicine, biće postavljeni solidni temelji organizacije službe dječje zdravstvene zaštite, koje će nova ratna stradanja između 1941. i 1945. godine razoriti, ali će koncept organizacije ostati sačuvan. Tako će se poslije Drugog svjetskog rata, organizacija dječje zdravstvene zaštite koncepcijski i prostorno oslanjati na kapacitete koji su ostali sačuvani kakvi-takvi od ratnih stradanja. Pomoć koju će, zbog velike smrtnosti odojčadi, Jugoslaviji 1952. godine ponuditi UNICEF, za izgradnju jedne uzorne dječje zdravstvene ustanove, i odluka Crvenog krsta Jugoslavije da se ta ustanova podigne u Titogradu, biće od presudnog značaja za razvoj službe dječje zdravstvene zaštite u Crnoj Gori. Odluka Crvenog krsta o lokaciji objekta, i cijela koncepcija izgradnje i funkcije objekta djelo su velikana pedijatrije prof. dr Vukana Ćupića, eksperta Svjetske zdravstvene organizacije i direktora Instituta za zaštitu majke i djeteta Srbije u Beogradu. Osnivanje Zavoda za zdravstvenu zaštitu majke i djeteta, kao republičke institucije koja objedinjuje službu dječje zdravstvene zaštite u republici, uz donošenje (1960. godine) Zakona o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenoj službi kojim se omogućava i afirmiše takvo jedinstvo kao i dispanzerske djelatnosti u okviru domova zdravlja, dramatično će uticati na unapređenje zdravstvene zaštite djece u Crnoj Gori. Smrtnost odojčadi, kao najvažniji pokazatelj kvaliteta zdravstvene zaštite djece će sa izuzetno visokog nivoa 1953. godine (98,1 odsto), pasti u 1971. godini na 27,8 odsto), čime se Crna Gora našla u nivou niske smrtnosti odojčadi, prema tadašnjim kriterijumima. Crnoj Gori je tada pružena šansa da bude uzor prednosti koncepta jedinstvene dječje zdravstvene zaštite. Nažalost, česte reorganizacije zdravstvene službe u Crnoj Gori neće zaobići ni ovu uzornu zdravstvenu instituciju, koja je već bila stekla ugled van granica Jugoslavije. Reorganizacijom od 1969. godine, Zavod za zdravstvenu zaštitu majke i djeteta će zadržati ime, ali ne i ulogu samostalne i republičke institucije. Brisanjem iz registra republičkih ustanova biće sveden na nivo lokalne bolnice!
Novom reorganizacijom zdravstvene službe, koja će uslijediti 1976. godine, biće otklonjena ova tragična zabluda u organizaciji službe dječje zdravstvene zaštite (nažalost privremeno) i zavod će, sada kao OOUR Zavod za zdravstvenu zaštitu narodnog podmlatka funkcionisati kao samostalna organizacija u okviru Medicinskog zavoda Titograd, objedinjujući bolničku i vanbolničku službu dječje zdravstvene zaštite na teritoriji Titograda, Kolašina i Danilovgrada, i ponovo će postati referentna republička ustanova u domenu zdravstvene zaštite majke i djeteta. Ipak, nijesu ta prava i mogućnosti bile iste kao pri njegovom osnivanju i prvom stručnom uzletu. I sa tim organizacionim pomakom slijediće period intenzivnog razvoja pedijatrijske službe u Crnoj Gori. Povećava se broj visokostručnog kadra, razvijaju se supspecijalističke službe, značajan broj pedijatara se bavi naučnoistraživačkim radom, učestvujući u brojnim naučnoistraživačkim projektima u Crnoj Gori, Jugoslaviji i inostranstvu. Množe se uspješne odbrane magisterijuma i doktorata, organizuju se kongresi pedijatara Crne Gore, afirmiše se Pedijatrijska sekcija Društva ljekara Crne Gore. I ovaj period, kao i raniji kada je služba zdravstvene zaštite funkcionisala kao jedna cjelina, pratiće pozitivni trendovi vitalne statistike.
Novi zakonski propisi i promjene u organizaciji zdravstvene službe, usvojeni u Skupštini Crne Gore 15.maja 1991. godine, podređeni osnovnom cilju budućeg osnivanja Medicinskog fakulteta i uvođenju izabranog ljekara kao nosioca primarne zdravstvene zaštite, u potpunoj su suprotnosti sa doktrinalnim stavovima pedijatrije u organizaciji službe dječje zdravstvene zaštite. Nametnut je pogrešan stav o nespojivosti poziva izabranog pedijatra i dispanzera u okviru Doma zdravlja. Služba zdravstvene zaštite djece u Crnoj Gori odvija se sada u tri nivoa. Primarni nivo, preko izabranog ljekara u Domu zdravlja, sekundarni- preko dječjih odjeljenja opštih bolnica u Bijelom Polju, Pljevljima, Beranama, Nikšiću, na Cetinju i u Kotoru i tercijalni nivo zdravstvene zaštite preko Instituta za bolesti djece u Podgorici. Sadašnji sistem zdravstvene zaštite djece nije koncipiran kao organizovana funkcionalna cjelina horizontalno povezana na svakom od navedena tri nivoa, niti vertikalno od primarnog, preko sekundarnog do tercijalnog na nivou države Crne Gore. U postojećem sistemu organizacije zdravstvene zaštite majke i djeteta, pedijatri, kao nosioci i kreatori zdravstvene zaštite najosjetljivije populacije stanovništva, samo su izvršioci, ali ne i kreatori razvoja službe dječje zdravstvene zaštite. Takav pristup je suprotan osnovnim doktrinalnim stavovima pedijatrije sa nesagledivim štetnim posledicama ne samo na djecu, njihovo zdravlje i budućnost, već prospektivno i na cjelokupno stanovništvo Crne Gore. To je sistem u kojem se, kod populacije u razvoju, gase posledice zdravstvenih problema, a ne njihovi uzroci, i koji se urušava bez obzira na veliki entuzijazam i napore pedijatara i medicinskih radnika drugih profila uključenih u sistem zdravstvene zaštite djece. Punih četvrt vijeka, od usvajanja zakona 15.5. 1991. godine, kojim je pocijepana služba dječje zdravstvene zaštite u Crnoj Gori, umjesto da se stvaranjem zdravih generacija mladih, prospektivno stvaraju zdrave generacije odraslog stanovništva, tokovi zdravlja cjelokupnog stanovništva su usmjereni u suprotnom pravcu. Problemi su vidljivi na svakom mjestu! Medicinski, socioekonomski i etički.
Ukidanje dječjih i školskih dispanzera u primarnom nivou, postojeće uklapanje dječjih odjeljenja u okviru opštih bolnica na sekundarnom nivou i, iznad svega, nedostatak Institutske jedinice za planiranje razvoja, praćenje i kontrolu kvaliteta organizacije i rada službe dječje zdravstvene zaštite od prenatalnog perioda do kraja adolescencije u okviru Instituta za zdravstvenu zaštitu majke i djeteta Crne Gore na tercijalnom nivou, čine postojeću organizaciju zdravstvene zaštite djece nefunkcionalnom, nepovezanom, neplanskom i bezizglednom. Savremeni naučni pristup i zahtjevi razvijenog društva sa aspekta racionalnog odnosa i osjećaja odgovornosti prema budućnosti, neminovno nameću potrebu osavremenjivanja pedijatrijske službe u Crnoj Gori i njenog potpunog horizontalnog i vertikalnog povezivanja u racionalnu i funkcionalnu cjelinu, povezanu sa drugim segmentima zdravstvene zaštite, ali oslobođenu plašta dominacije adultne medicine.