-PIŠE: Damjan STANIŠIĆ

U svojoj doktorskoj disertaciji „Tajna Svete Trojice po Svetom Grigoriju Palami”, a koja je kao knjiga svjetlost dana ugledala 2006. godine, mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije temeljno istražuje Palamino bogoslovlje o Svetoj Trojici. „Sv. Grigorije Palama svojim djelom obuhvata i daje odgovore na najbitnija pitanja teologije i egzistencije”, piše mitropolit Amfilohije, koji je doktorsku disertaciju radio kod prof. Andreja Teodorua i odbranio na Teološkom fakultetu Atinskog univerziteta.
Mitropolit Amfilohije počinje rad ističući da je tema Svete Trojice osnova hrišćanske vjere. „Neizreciva i neshvatljiva tajna Svete Trojice temelj je hrišćanske vjere i jedini izvor njen”, kaže mitropolit. Jer, po njemu, istina o Sv. Trojici ima središnji značaj za čovjeka i njegovu egzistenciju, što je razlog da se u odabiru doktorske teme opredijelio za ovaj nimalo lak poduhvat tumačenja Palamine Trijadologije.
Mitropolit značajnu pažnju poklanja Grigorijevom tumačenju dogme o ishođenju Duha Svetog od Oca. Po njemu, solunski svetitelj ovu temu detaljno razmatra i zbog želje da istakne svoje argumente protiv latinskog Filioque. Mitropolit kaže da Sveti Grigorije „ima punu svijest o tragičnim posljedicama latinskog umovanja o Duhu Svetom i uvođenja Filioque u Simvol vjere”. Sv. Grigorije, po mitropolitu, zamjera rimokatolicima što oni povodom odnosa unutar Svete Trojice uvode svoje intelektualne konstrukcije i od prevječnog božanskog bitija otuđuju Duh Sveti. Po Grigoriju, i pravoslavni prihvataju da Duh Sveti po prevječnom bitiju jeste Sinovljev, ali nije od Sina. Mitropolit zaključuje: „U ovom svjetlu viđeno, Filoque je jedna nedopustiva racionalistička upadica u Tajnu Sv. Trojice”. Razlika između latina i pravoslavnih je što ovi prvi redosljed unutar Sv. Trojice tvrde po bitiju, a ovi drugi da je redosljed Ličnosti uzrokovan po otkrivenju, tj. ikonomijskim javljanjima. Po Sv. Grigoriju, latini dolaze u opasnost poistvjećivanja javljanja Svete Trojice i njenog bitija i tako prave nepremostivi jaz između Boga i čovjeka, gdje zbog zatvorenosti Boga u njegovu suštinu čovjek ne može da dostigne oboženje. Javljanje Boga čovjeku je, po Grigoriju, dobra volja Božija. Dinamičko shvatanje o Božanstvu, odnosno razlikovanje bitija i javljanja Božijeg, je pretpostavka pričasnosti Trojičnim energijama. Javljanje suštine ne biva po sebi, nego po njenoj energiji.
U rezimeu svoje doktorske disertacije, mitropolit Amfilohije ističe koliko je Palamino bogoslovlje srodno današnjem čovjeku koji je žedan i gladan duha biblijskog - svetootačkog predanja. Tom duhu imamo suprotstavljen površni duh lažnog humanizma koji negira javljanja božija i, slično Varlaamu, negira se mogućnost oboženja i dodira čovjeka sa Triipostasnim božanskim energijama. Mitropolit Amfilohije je ovom studijom uspio da nam predstavi i pojasni izuzetno složen i dubok iskaz Grigorija Palame o Svetoj Trojici. Palamina misao, blagodareći ovoj studiji, postala nam je jasnija i bliskija.