Do­pa­da mi se Cr­na Go­ra, i htio bih da sa Cen­trom sa­vre­me­ne umjet­no­sti Cr­ne Go­re re­a­li­zu­jem pro­je­kat, ne­što kao po­ziv – pi­ta­nje i od­go­vor, gdje bi bi­li uklju­če­ni cr­no­gor­ski i umjet­ni­ci iz Nju­jor­ka i Evro­pe, re­kao nam je Fong Bjui na­kon otva­ra­nja sa­mo­stal­ne iz­lo­žbe li­kov­nog umjet­ni­ka Ju­dži­na Le­mea iz SAD-a u Dvor­cu Pe­tro­vi­ća. Bjui je je­dan od ku­ra­to­ra Le­me­o­ve iz­lo­žbe otvo­re­ne kra­jem de­cem­bra 2016. go­di­ne.
Ka­ko nam je ta­da re­kao po­zna­ti nju­jo­r­ški li­kov­ni umjet­nik, ku­ra­tor, li­kov­ni kri­ti­čar, osni­vač i ured­nik uti­caj­nog ne­za­vi­snog mje­seč­ni­ka za umjet­nost, kul­tu­ru i po­li­ti­ku „The Bro­oklyn Rail” po­seb­no ga in­te­re­su­ju iko­ne.
- I za­to ću po­ku­ša­ti da do­bi­jem do­zvo­lu od Na­rod­nog mu­ze­ja Cr­ne Go­re da ne­ke od njih iz­lo­žim u Ame­ri­ci. Po­zva­ću in­ter­na­ci­o­nal­ne umjet­ni­ke ko­ji ra­de u Nju­jor­ku ili Evro­pi, da ne­ke od tih iko­na uklju­če u svo­je ra­do­ve, in­kor­po­ri­ra­ju, a u ko­re­spon­den­ci­ji sa cr­no­gor­skim li­kov­nim umjet­ni­ci­ma. Po­ziv i od­go­vor – do­da­je Bjui s ko­jim se cr­no­gor­ska pu­bli­ka „oči u oči” su­sre­la još kra­jem 2014. go­di­ne, ka­da su ga ame­rič­ki ča­so­pi­si pro­gla­si­li jed­nim od 100 naj­u­ti­caj­ni­jih lju­di umjet­nič­ke sce­ne Nju­jor­ka, a istu ti­tu­lu je do­bio i 2015. go­di­ne.
Ka­da je u pi­ta­nju Le­me­o­va iz­lo­žba „Mo­ral­na ma­gla” Bjui ka­že da se na­knad­no uklju­čio, i da je te­ma iza­bra­na pri­je nje­go­vog ula­ska u pro­je­kat, kao i pri­je pred­sjed­nič­kih iz­bo­ra u SAD ko­ji su u ve­li­koj mje­ri i da­lje ak­tu­el­na te­ma.
- Te­ma je iza­bra­na pri­je iz­bo­ra u SAD, ali, na ne­ki na­čin, ve­o­ma se po­klo­pi­la sa de­ša­va­nji­ma. Jer, sve što se de­ša­va sa­da iz­gle­da da je kre­nu­lo od ide­je su­prot­ne mi­ru, jer svu­da vla­da na­pe­tost – ka­že Bjui.
Za­ni­ma­lo nas je zna­či li to da je Ame­ri­ka za­i­sta sa­da po­la­ri­zo­va­na, po­di­je­lje­na.
- Je­ste, ve­o­ma je po­di­je­lje­na. Mi­slim da se Do­nald Tramp po­na­ša kao ka­u­boj na Di­vljem za­pa­du, pu­ca kad mu se pu­ca. Či­nje­ni­ca da je te­ma ove iz­lo­žbe rat, iz­gle­da ve­o­ma pri­klad­no. La­ko se mo­že upe­ri­ti pr­stom i na­re­di­ti da se ne­ko ubi­je, na­ro­či­to ako ste vo­đa ko­ji sje­di u ne­koj kan­ce­la­ri­ji du­bo­ko za­va­ljen u fo­te­lju, ako ste Ri­čard Nik­son, Hen­ri Ki­sin­džer, Džordž Buš... Mi­slim da je za­to ve­o­ma po­treb­na ova iz­lo­žba. Jer, ta­da je la­ko re­ći haj­de da ra­tu­je­mo, da uni­šti­mo Pa­na­mu, Či­le, Irak, ne­bit­no što, i ne­bit­no gdje. Kao voj­nik, vi ide­te ta­mo gdje vas po­ša­lju, ali, ka­da do­đe­te na boj­no po­lje, per­spek­ti­va voj­ni­ka se raz­li­ku­je od per­spek­ti­ve onog ko na­re­đu­je – ka­že Bjui.
Či­nje­ni­cu da su ipak naj­če­šće ra­to­va­li ame­rič­ki pred­sjed­ni­ci iz re­do­va de­mo­kra­ta, dok su se re­pu­bli­kan­ci uglav­nom ba­vi­li unu­tra­šnjim stva­ri­ma, Bjui ova­ko ko­men­ta­ri­še:
- U su­šti­ni to je isti­na, ali, po­li­tič­ka pa­no­ra­ma se u ve­li­koj mje­ri pro­mi­je­ni­la po­sli­je 11. sep­tem­bra. To je bio mo­me­nat pro­mje­ne. Mi­slim da je ame­rič­ka po­li­ti­ka kao klat­no, kre­će se li­je­vo-de­sno, u spo­rom kre­ta­nju, a sa­da mi­slim da je vr­lo de­sno – do­da­je on.
Tre­nut­na si­tu­a­ci­ja od­ra­zi­la se i na umjet­nič­ku za­jed­ni­cu, do­da­je Bjui, ko­ja je ve­o­ma za­bri­nu­ta onim što se de­ša­va u SAD. Ipak, ka­že, ne tre­ba po­is­to­vje­ći­va­ti dje­lo­va­nje umjet­ni­ka i po­li­ti­ča­ra.
- Umjet­nič­čka slo­bo­da ni­je ona slo­bo­da ko­ja se ve­že za po­li­tič­ki ak­ti­vi­zam, gdje mo­že­te tre­nut­no, i na vr­lo eks­pli­ci­tan i di­rek­tan na­čin da dje­lu­je­te. U umjet­no­sti to ni­je di­rek­tan ak­ti­vi­zam, već po­sre­dan. Ako po­gle­da­te ovaj Le­me­ov rad na zi­du, ko­ji je sa­či­njen od pi­sa­ma na­mi­je­nje­nih po­ro­di­ca­ma svo­jih po­gi­nu­lih dru­go­va, voj­ni­ka, a ko­ja ni­ka­da ni­je po­slao, on ne­ma smi­sla. Ali, ima ve­ze se nje­go­vim sje­ća­njem, s lju­di­ma, pri­ja­te­lji­ma s ko­ji­ma je ra­to­vao a ko­ji su po­gi­nu­li u ra­tu. Na kra­ju, to je ne­ka vr­sta me­di­ta­ci­je, ko­ja ima po­li­tič­ko zna­če­nje, ali ni­je eks­pli­cit­no. I, to mi se svi­đa kod ovog ra­da, da Le­me ne upi­re pr­stom, i ne go­vo­ri di­rekt­no ovo je lo­še ili do­bro – ka­že Bjui.
Da li bi ta­kav stav mo­žda upu­ći­vao na mo­gu­ći strah od jav­no iz­go­vo­re­ne ri­je­či, kri­ti­ke, na ne­do­sta­tak slo­bo­de, s ob­zi­rom da se u SAD po­zi­va­ju na usta­vom za­ga­ran­to­va­nu slo­bo­du go­vo­ra, Bjui ka­že da „mi­sli da se lju­di iz­ra­ža­va­ju slo­bod­no”.
- U SAD je 1950, u do­ba ma­kar­ti­zma (Lo­va na vje­šti­ce), na vr­hun­cu bio strah od slo­bo­de go­vo­ra, i ta­da su in­te­lek­tu­al­ci ne­ri­jet­ko stra­da­li. Či­ni mi se da slič­ne stva­ri po­či­nju da se de­ša­va­ju sa­da, da se lju­di bo­je da go­vo­re di­rekt­no. To do­vo­di do na­ku­plja­nja bi­je­sa i osje­ća­ja iz­ne­vje­re­no­sti, i mi­slim da su to le­gi­tim­na osje­ća­nja – ka­že Bjui.
Za­ni­ma­lo nas je zna­či li to da i on lič­no osje­ća ne­ku vr­stu pri­ti­ska.
- Zna­te, ja ži­vim u Nju­jo­jr­ku, a to kao da ni­je Ame­ri­ka, vi­še je kao Evro­pa. Ali, ka­da bih ži­vio u Okla­ho­mi, ili slič­no, bio bih ve­o­ma pre­pla­šen – do­da­je Bjui.Ž.JA­NjU­ŠE­VIĆ


Bogata biografija

Bjui je bio ku­ra­tor pre­ko 40 ko­lek­tiv­nih iz­lo­žbi, kao i sa­mo­stal­nih pred­sta­vlja­nja, naj­zna­čaj­ni­jih umjet­ni­ka SAD-a i svi­je­ta. Od 2007. do 2010. bio je i ku­stos ču­ve­ne Mo­Ma-e.
Ovaj umjet­nik i kri­ti­čar di­plo­mi­rao je na Uni­ver­zi­te­tu umjet­no­sti u Fi­la­del­fi­ji, a post­di­plom­ske stu­di­je za­vr­šio je u Nju­jor­ku na Fa­kul­te­tu za cr­ta­nje, sli­ka­nje i va­jar­stvo, a usa­vr­ša­vao se i kod Ni­ko­la­sa Ka­ro­na. Po­red sli­ka­nja i va­ja­nja Bjui se ba­vi i in­sta­la­ci­ja­ma u pro­sto­ru. Do­bit­nik je ne­ko­li­ko ame­rič­kih pri­zna­nja za svo­je umjet­nič­ke ra­do­ve i dje­lo­va­nje na po­lju li­kov­ne kri­ti­ke. Bjui je pre­da­vao na po­zna­tim ame­rič­kim ko­le­dži­ma i fa­kul­te­ti­ma – Ko­lum­bi­ji, Jej­lu, Ku­per Ju­ni­on, Bard ko­le­džu, Rod Aj­land ško­li di­zaj­na, Uni­ver­zi­te­tu Pen­sil­va­ni­je i Fa­kul­te­tu vi­zu­el­nih umjet­no­sti gdje tre­nut­no pre­da­je.