Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore (CKACG) je, cijeneći značaj lokaliteta Duklja, kao spomenika Prve kategorije, i novootkrivenih nalaza, kandidovao lokalitet Zagorič za reviziona istraživanja kod Ministarstva kulture Crne Gore, sa nadom da će biti podržan kroz Program istraživanja i zaštite kulturnih dobara za 2021. god. Predračun troškova i vremenski okvir budućih istraživanja bio bi predviđen Elaboratom o arheološkim istraživanjima, kaže za „Dan” arheolog Marija Jabučanin, pomoćnik direktora CKACG, rukovodilac istraživanja na nedavno slučajno otkrivenom arheološkom nalazištu na prostoru Trafostanice u Zagoriču.
Podsjetimo, desetodnevna zaštitna arheološka istraživanja na ovom prostoru sprovedena su tokom oktobra. Uslijedila su nakon što je krajem septembra u dvorištu trafostanice Crnogorskog elektroprenosnog sistema u Zagoriču, izvođač radova na autoputu Bar-Boljare, „Novi Volvox” doo, a čiji investitor je „Monteput” doo, kopajući rov za kabl, otkopao i dio grobova. Radovi su bili obustavljeni, a kako bi arheolozi CKACG istražili ovaj dio dvorišta trafostanice. Arheološka istraživanja, uslijedila su nakon sprovedene procedure koju propisuje Zakon o zaštiti kulturnih dobara i Pravilnik o istraživanjima, podsjeća Jabučanin, kao i prethodne procjene i izdatog mišljenja stručnog lica o hitnosti postupka u skladu sa stepenom ugroženosti slučajnog nalazišta.
– Propisano uslovom, istraživanje je bilo usmjereno samo ka dijelu iskopanog rova uz ogradu trafostanice, gdje su tri kamene urne sa rasutim sadržajem i arhitektonske segmente dislocirale mašine neposredno uz nasip – kaže Jabučanin. Ona dodaje da su ova zaštitna istraživanja bila olakšana, zahvaljujući ranijim saznanjima o jugoistočnoj nekropoli Duklje, na kojoj su rađena višegodišnja iskopavanja sredinom 20. vijeka, upravo u periodu kad je i trafostanica građena. No, to je, dodaje Jabučanin, uslovilo da je, pak, prostor trafostanice „ostao neistraženi isječak složene istorije ovog antičkog provincijalnog centra.”
Dosadašnja saznanja, dodaje, upućivala su da je sahranjivanje na ovoj nekropoli vršeno od početka I do sredine IV vijeka, i da je to vrijeme integracija ilirskih teritorija u prostor rimske države, tokom kojeg je autohtona populacija prihvatila tekovine i tradicije Rimljana, uključujući i pogrebne običaje.
– Preliminarni rezultati ovih istraživanja, umnogome dopunjuju ranije usvojeni stav arheologa, na prvom mjestu o razdoblju napušatanja ove nekropole sredinom IV vijeka. Naime, osim otkrivenih sahrana u tri kamene urne u koje su spaljeni ostaci pohranjeni u staklene, tzv. olla cinerariae, tri keramičke urne i više slobodnih ukopa sa tragovima lomače, dva istražena groba sa skeletnim sahranama, formirana od keramičkih tegula i poluobrađenog kamena vezanih malterom ukopana u dijelu groblja sa spaljenim pokonicima koje su presjekli, ukazuju na mlađu hronologiju i započeti proces religijskog diferenciranja tokom hristijanizacije – kaže Jabučanin. Arheologica naglašava:
– Po ovom pitanju najznačajniji rezultati su u dijelu grobnice koja se našla na putu kašike mašine kroz rov, nakon čega je i uslijedila prijava Upravi za zaštitu kulturnih dobara, odakle su se dijelovi njenog konteksta otrgnuti i sklonjeni u stranu. Nema nikakve sumnje da su ovi konstruktivni segmenti arhitektonski detalji urbanog pejzaža Duklje – više različitih arhitravnih greda velelepnih objekata i masivni polufabrikovani nadgrobni spomenici koji su kao spolije uklopljene u jednu zidanu cjelinu u vrijeme ranog hrišćanstva. Način njene gradnje, ukazuje na hitnost u postupku najverovatnije tokom pustošenja Duklje od strane Istočnih Gota ili nakon zemljotresa krajem V i u VI vijeku. Osim ove grobnice, koja je direktna potvrda kontinuiteta u sahranama na jugoistočnoj nekropoli i u ranohrišćanskom periodu je još jedna monumentalna grobnica, iz istog perioda, tačnije njen monolitni lučno sveden poklopac, položen uz nju, vjerovatno tokom pljačke u burnim istorijskim previranjima, ali koja nije u dijelu neposredne ugroženosti predviđenim infrastrukturnim radovima i čije je istraživanje u planu – kaže Jabučanin, rukovodilac istraživanja na ovom nalazištu. Ž.J.

---

Pare nijesu problem...
Zanimalo nas je, i s obzirom da je Ministarstvo kulture za ova zaštitna istraživanja odvojilo 1.000 eura, da li je to bilo dovoljno. Takođe, kakva je bila reakcija investitora i izvđača radova, po tom pitanju.
– Na negativan odgovor o mogućnosti finansiranja istraživanja od strane investitora „Monteput” d.o.o, zaduženog za infrastrukturne radove vezane za izgradnju autodžputa Bar- Boljare čekalo se punu sedmicu, iako se radilo o zanemarljivo malim sredstvima. Sa druge strane, izvođač radova „Novi Volvox” d.o.o., podržao je arheološko istraživanje poštujući odluku o obustavi daljih širenja trase, kao i u dijelu ustupanja svih vidova mehanizacije za potrebe obezbjeđenja i transporta otkrivenih nalaza. Takođe, zahvalnost treba izreći i CGES na pravnoj i fizičkoj pomoći i u dijelu zaštite na radu – kaže Jabučanin. Dodaje da je bilo potrebe, da bi od Ministarstva kulture tražili dodatna sredstva.