-Piše: Nik Gašaj

Najprije treba reći šta su etnonacionale manjine, odnosno manjinski narodi, i kako se one definišu. To je važno, s obzirom na to da su o tome u Crnoj Gori prisutne nejasnoće i nedovoljno se poznaje ova problematika čak i od strane nekih pravnika, državnih zvaničnika, lidera političkih partija i dijela javnosti. S tim u vezi ukazujem da najveći autoritet među doktrinarnim definicijama o manjinama ima ona koju je 1977. godine dao italijanski profesor prava Frančesko Kapotorti (Francesco Capotorti) u svojstvu posebnog izvjestioca Potkomisije UN za diskriminaciju i manjine. Ona se odnosi na nacionalne, vjerske i jezičke manjine. Prema Kapotortiju, manjina je „grupa koja je malobrojnija u odnosu na ostatak stanovništva države i nije u dominantnom položaju i čiji pripadnici, koji su državljani te države, imaju etnička, vjerska i jezička obilježja koja se razlikuju od obilježja ostatka stanovništva, i iskazuju, makar i implicitno, osjećaj solidarnosti koji je usmjeren na očuvanje svoje kulture, tradicije, vjere i jezika“.

Ova formulacija je dovoljno precizna, jer ukazuje kako na objektivne posebnosti manjina (etničke, vjerske ili jezičke karakteristike) tako i na subjektivni elemenat (osjećaj solidarnosti usmjeren na čuvanje sopstvene kulture, tradicije, vjere, jezika), a pritom daje odgovor i na tri druga važna pitanja, tako što zahtijeva da se radi o (1) brojčanoj manjini koju čine (2) domaći državljani koji su (3) u nedominantnom položaju.

Prema Zakonu o manjinskim pravim i slobodama Crne Gore: „Manjinski narod i druge manjinske nacionalne zajednice u smislu ovog zakona je svaka grupa državljana Crne Gore brojčano manje od ostalog preovlađujućeg stanovništva, koja ima zajedničke etničke, vjerske ili jezičke karakteristike, različite od ostalog stanovništva, istorijski je vezana za Crnu Goru i motivisana je željom za iskazivanjem i očuvanjem nacionalnog, etničkog, jezičkog i vjerskog identiteta“ (Službeni list Republike Crne Gore, br.031/06 od 12. 5.2006, 051/06 od 4. 8. 2006, 038/07 od 22. 6. 2007, Službeni list Crne Gore, br.002/11 od 12. 1. 2011, 008/11 od 4. 2. 2011, 031/17 od 12. 5. 2017).

Zbog kontinuiteta prava, navodim definiciju nacionalnih manjina iz zakona SRJ o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina od 2002, član 2, stav 1, koji glasi: „Nacionalna manjina u smislu ovog zakona je svaka grupa državljana Savezne Republike Jugoslavije koja je po brojnosti dovoljno reprezentativna, iako predstavlja manjinu na teritoriji Savezne Republike Jugoslavije, pripada nekoj od grupa stanovništva koje su u dugotrajnoj i čvrstoj vezi sa teritorijom Savezne Republike Jugoslavije i posjeduje obilježja kao što su jezik, kultura, nacionalna ili etnička pripadnost, porijeklo ili vjeroispovijest, po kojima se razlikuje od većine stanovništva, i čiji se pripadnici odlikuju brigom da zajedno održavaju svoj zajednički identitet, uključujući kulturu, tradiciju, jezik ili religiju“.

U istom članu, stav 2, navodi se: „Nacionalnim manjinama u smislu ovog zakona smatraće se sve grupe državljana koji se nazivaju ili određuju kao narodi, nacionalne i etničke zajednice, nacionalne i etničke grupe, nacionalnosti i narodnosti, a ispunjavaju uslove iz stave 1 ovog člana” (Sl. list SRJ, br.11/2002, Sl. SCG, br. 1/2003-Ustavna povelja i Sl. glasnik RS”, br. 72/2009- dr. zakon).

Najšire usvojena pravno-obavezna odredba o manjinama je član 27 Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima (1966) koji glasi: „U državama gdje postoji etničke, vjerske ili jezičke manjine, lica koja pripadaju tim manjinama ne mogu biti lišena prava da u zajednici sa drugim članovima svoje grupe imaju sopstveni kulturni život, da ispovijedaju sopstvenu vjeroispovijest i obavljaju vjerske dužnosti, ili da upotrebljavaju sopstveni jezik”.

Formulacija navedenog člana 27 je bila uzor drugim međunarodnim dokumentima. Njegovu soluciju preuzimaju, između ostalih, Deklaracija Ujedinjenih nacija o pravima pripadnika nacionalnih ili etničkih, vjerskih i jezičkih prava 1992, Kopenhaški dokument KEBS-a iz 1990.godine, Preporuka Savjeta Evrope br.1201/1993, Okvirna konvencija o zaštiti nacionalnih manjina 1995.godine. Deklaracija UN, kao i Okvirna konvencija Savjeta Evrope, postavljaju i same manjine kao grupe (a ne samo njihove članove) kao adresante prava i zaštite.

Član 2 Deklaracije UN nalaže državama da „štite egzistenciju i nacionalni ili etnički, kulturni, vjerski i jezički identitet manjine na njihovim teritorijama i da podstiču uslove za unapređivanje tog identiteta“.

Sličnu formulaciju prihvata član 1 Okvirne konvencije koji posebno apostrofira kao objekte zaštite „nacionalne manjine”, odnosno „lica koja pripadaju tim manjinama”.

Dakle, etnonacionalne manjine, odnosno manjinski narodi i njihovi pripadnici, pored individualnih prava, imaju i kolektivna prava, kao što su: pravo na upotrebu maternjeg jezika i pisma; pravo na njegovanje nacionalne kulture i tradicije; pravo na informisanje na maternjem jeziku; pravo na djelotvorno učešće nacionalnih manjina u javnom životu. U red kolektivnih prava spadaju i prava na različite manjinske samouprave odnosno autonomije, pravo na praznovanje vjerskih i nacionalnih praznika manjina; pravo na isticanje nacionalnih simbola i znamenja, i dr.

I da zaključim: etnonacionalne manjine, odnosno manjinski narodi imaju nacionalna, etnička, jezička i vjerska obilježja, kao i posebnu kulturu, tradiciju, porijeklo etniciteta i istorijski razvoj.

(Autor je politikolog)

---