Film „Visszaesok” (1983) zasnovan je na zapisnicima o stvarnom slučaju, nudi nam brižljiv i delikatan prikaz incestuozne afere između sestre i polubrata u malom selu. Godine 1991. Kezdi-Kovač je režirao film „Es megis...”, složeni kolaž snimaka vijesti i savremene naracije kroz koje se preispituje proteklih pedeset godina mađarske istorije.

Godine 1974. još jedan diplomac budimpeštanske Akademije iz generacije 1961. Ištvan Dardai, najavljuje novi žanr miješajući dokumentarne snimke i fikciju u svom filmu „Ko putuje u Englesku”. Ova satira govori o seljačetu koje na muzičkom takmičenju dobija nagradu da putuje u Veliku Britaniju s grupom koju obrazuju zvanične vlasti. Njegova majka odbija da ga pusti na put u strahu da će ga to iskustvo „izmijeniti“, kao što je kolektivizacija izmijenila život mađarskog sela, što je dovodi u direktan sukob sa socijalističkom birokratijom. Snimljen u prirodnim dekorima, s naturščicima – neprofesionalnim glumcima koji su improvizovali dijaloge na osnovu sopstvenog iskustva, „Ko putuje u Englesku” je veoma smiješan, ali istovremeno i veoma ozbiljan film koji ukazuje na sukob vjekovima starog seoskog mentaliteta i stavova moderne birokratske države. Ponijet Dardaijevim uspjehom, Studio „Bela Baiaž“ započeo je dugu seriju eksperimenata o novim načinima povezivanja dokumentarnih i igranih struktura. Rezultat je bio razvoj novog žanra „film-romana“, što bi bio bukvalni prevod izraza filmregeny, takođe poznatog kao „dokudrama“, „fikcija-dokumentarac“ i „dokumentarna drama“, neka vrsta društvenog dokumentarnog djela čiji je najtipičniji predstavnik Dardaijevo djelo „Filmregeny – Harom nover” (1979). Ovaj igrani film od četiri i po sata prati dvije godine života triju sestara u savremenoj Budimpešti koje imaju između dvadeset i trideset godina s namjerom da na taj način prikaže autentičnu sliku današnjeg mađarskog društva. Neprofesionalni glumci su dobili uloge koje odgovaraju njihovim ulogama u stvarnom životu i nalog da ožive izmišljene ličnosti strogo prateći unaprijed određenu narativnu nit, koju su napisali Dardai i Đerđ Salai, ali koja je bila tako smišljena da podstakne improvizaciju.

Ova, takozvana „faktivna“ tehnika je sa uspjehom primijenjena i u drugom projektu Dardaija i Salaija „Atvaltozas” (1984). Skraćen sa osam sati na dva sata i trideset pet minuta, ovaj film je u potpunosti posvećen odnosima između članova jedne porodice i njihovih prijatelja u dvospratnoj kući na periferiji grada. Dardaijev film od dvije stotine petnaest minuta „A dokumentator” (1989) poludokumentarno je ispitivanje uticaja medija obilkovanih po zapadnom modelu na mađarske društvene vrijednosti i svakodnevni život Mađara. Žanr film-romana postao je izuzetno popularan kod mađarske publike kao metod proučavanja savremenih društvenih problema, te je obrazovana nova produkciona kuća, Tarsulas, isključivo posvećena proizvodnji djela ovog žanra.

Mađarska kinematografija danas proizvodi politički najizoštrenije i vizuelno jedne od najljepših, ako ne i najljepše filmove na svijetu. Prije pada komunizma proizvođeno je u prosjeku dvadeset do dvadeset pet igranih filmova godišnje, uz prosječan budžet od tri stotine hiljada dolara po filmu. Međutim, to je jedina kinematografija u Istočnoj Evropi koja je od kraja Drugog svjetskog rata, ako ne i odranije, uspjevala da neprekidno održi istaknut položaj na međunarodnoj sceni. Čak su i danas kriterijumi prijema na Akademiju dramskih i filmskih umjetnosti podjednako visoki kao i kriterijumi za upis studija medicine u Americi. Krajem osamdesetih godina dvadesetog vijeka, na primjer, za svako mjesto borilo se po sedamdeset sedam kandidata, pri čemu je škola i dalje fanatično privržena zanatskom pristupu. Svi budući reditelji moraju najpre da savladaju pisanje scenarija i znanje snimatelja. Istovremeno je mađarska filmska industrija poznata po svojoj ekskluzivnosti. Između 1978. i 1983. godine u Mađarskoj je sedamdeset reditelja snimilo sve filmove koji su za to vrijeme proizvedeni – ukupno 121 bioskopski film.

Kao i u drugim istočnoevropskim zemljama, i u Mađarskoj je do 1990. državni monopol u kinematografiji bio podijeljen na pet polusamostalnih grupa.

PIŠE:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Nastaviće se

---