Mitropolit Stefan Stanković iznenada je umro 31. jula (12. avgusta) 1841. godine, govorilo se i da je otrovan, a za administratora Mitropolije imenovan je Georgije Hranislav, episkop bački. Neposredno pred smrt mitropolit Stanković je ponovo uputio molbu caru da se sazove sabor kome će biti dozvoljeno da raspravlja o potrebama srpskog naroda (o poboljšanju školovanja, dotiranju srpskog pravoslavnog sveštenstva, svjetovnog i monaškog, kao i o drugim pitanjima). Sabor je održan godinu dana poslije Stankovićeve smrti, avgusta 1842, u Karlovcima.

Ovaj sabor bio je isključivo izbornog karaktera, odnosno na njemu se nije raspravljalo o drugim, za srpski narod značajnim pitanjima, osim o izboru novog mitropolita. Za carskog komesara naimenovan je grof Mikloš Sečen iz Temerina, potpredsjednik carsko-kraljevske Dvorske komore u Beču i veliki župan Požeške županije. Sabor je sazvan za 31. avgust (12. septembar) 1842. godine, a počeo je sa radom tek 7/19. septembra.[...]

Kandidati za mitropolita bili su: Pantelejmon Živković, episkop temišvarski, Platon Atanacković, episkop budimski i Josif Rajačić, episkop vršački. Zapravo, glavni kandidati bili su Rajačić i Živković. Od Teodora Mandića saznajemo da je većina poslanika još i prije izbora bila na strani Josifa Rajačića.[...] Po pravilu, izbor mitropolita je morao biti jednoglasan, a u slučaju da se poslanici ne slože, mitropolita je imenovao car. Prilikom prvog glasanja, Rajačić je od 75 glasova dobio 48, Živković 24, a Atanacković 3 glasa. Za Rajačića su, uglavnom, glasali sveštenici, s arhimandritom Šakabentom, i graničarski oficiri, s pukovnikom baronom Jovićem na čelu, a za Živkovića plemići, pojedini sveštenici i ostali. Tada su Rajačićeve pristalice pozvale pristalice episkopa Živkovića da im, kao manjina, priđu, ujedine se i izaberu novog mitropolita. Umjesto toga, manjina je pozvala većinu da im se pridruži, ukazujući pri tom na slučaj mitropolita Jovana Đorđevića. Pošto su i jedni i drugi ostali pri svojim kandidatima, sabor se tog dana razišao ne obavivši izbor.

Sjutradan je nastavljena rasprava. Među govornicima je bio Isidor Nikolić, koji je predložio da se, ako već manjina ne priđe većini, predloži novi kandidat. Zatim je svoj glas dao episkopu Rajačiću. U ovom krugu Rajačić je, pored Nikolićevog, dobio još jedan glas, od Teodora Pavlovića, tako da je sa 50 glasova imao na svojoj strani dvije trećine poslanika, ali to nije bilo dovoljno za izbor. Po nekim navodima, sabor se, usled nesloge, odrekao svog prava da izabere mitropolita i obratio se caru s molbom da to učini on. Istoričar Dušan Popović govori o tome da je komesar podnio izvještaj vladaru o izboru mitropolita, ali se uzdržao od davanja mišljenja o kandidatima. Bilo kako bilo, saborski poslanici su se usled nesloge, što je činjenica, odrekli prava da samostalno izaberu vrhovnog poglavara svoje crkve.

Komesar Sečen je, nakon što je poslao izvještaj caru, 12 (24) septembra otišao na svoje dobro u Temerin. Pojedini poslanici i episkopi razišli su se po manastirima, dok su episkopi Rajačić i Hranislav ostali u Karlovcima. Deset dana kasnije, 22. septembra (4. oktobra), stigao je kurir iz Beča sa carskom odlukom. Car Ferdinand I imenovao je Josifa Rajačića za arhiepiskopa i mitropolita karlovačkog. To je bio prvi, ali i ne poslednji, takav slučaj u istoriji Karlovačke mitropolije (ponovio se prilikom izbora Germana Anđelića, 1888. godine). [...]

Tako je Josif Rajačić postao arhiepiskop i mitropolit svih Srba i Rumuna pod austrijskom vlašću.[...] Kada je postavljen za mitropolita, Josif Rajačić je imao 57 godina i bogato iskustvo iza sebe, stečeno u borbi protiv unije u Dalmatinskoj i Vršačkoj eparhiji. Njemu je tek predstojala borba za odbranu srpskih interesa, kako crkvenih, tako i prosvjetnih. Osim toga, to nije bio kraj njegovog uzdizanja, jer su mu tek predstojali patrijaršijsko dostojanstvo – najviše u pravoslavnoj crkvi, kao i vodeća uloga u Srpskom narodnom pokretu, koji je buknuo samo nekoliko godina poslije Rajačićevog ustoličenja u Karlovcima.

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---