Knjigom docenta Filozofskog fakulteta u Beogradu dr Danka Leovca „Srbija i Rusija za vrijeme druge vladavine kneza Mihaila (1860–1868)”, koju je 2015. godine izdao beogradski „Službeni glasnik”, po prvi put je naučno i mjerodavno osvijetljen taj period odnosa između dvije države. Knjiga je, zapravo, dopunjeni doktorski rad dr Leovca iz 2014. godine, koji je proglašen za najbolju doktorsku disertaciju dotad odbranjenu iz oblasti srpsko-ruskih odnosa, za koju je on dobio nagradu „Radmila Milentijević”.
U kontekstu srpsko-ruskih odnosa, u knjizi je posebno obrađen i položaj kneza Miloša i njegovog naslednika, sina Mihaila, i njihov put od gubitka prestola odlaskom u emigraciju, do ponovnog povratka na njega. To će, sa određenim skraćenjima, biti i sadržaj našeg feljtona, priređenog po pomenutoj knjizi.
Dr Danko Leovac rođen je 1986. godine u Priboju, gdje je završio osnovnu školu i gimnaziju. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu 2009, na kome je i doktorirao. Pored ove, objavio je i knjigu „Knez Mihailo Obrenović – mladost, prva vladavina, emigracija”, 2019. Docent je na Odjeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu.
Ulogu Rusije na Balkanu u velikoj mjeri su određivali njeni imperijalni i geostrateški ciljevi. U tom pravcu treba posmatrati i odnos Rusije prema Srbiji i dinastiji Obrenović. Taj odnos prošao je kroz više faza, od saradnje, pomoći i sloge do zahlađenja, što je u velikoj mjeri bilo povezano sa unutrašnjom političkom borbom između srpske političke elite, sa interesima drugih država na Balkanu i mogućnostima Rusije. Uticaj sile zaštitnice u Srbiji bio je vrlo jak, što su dobro uvidjeli svi koji su pokušali da joj se suprotstave. Knez Miloš Obrenović je pred kraj prve vladavine (1815–1839) lično osjetio moć ruske balkanske politike. U pokušaju da Srbiju otrgne iz „ruskog zagrljaja” uz pomoć Velike Britanije, knez je posustao i ubrzo i abdicirao. Od tog trenutka kada je protjeran iz zemlje, i to uz učešće tadašnjeg ruskog konzula Gerasima V. Vaščenka, iz osnova je promijenio svoje poglede. Tada je dobro znao koliko je jak uticaj Rusije na Balkanu, te da se bez njene podrške teško može opstati na srpskom prestolu. Rusija je u borbi kneza Miloša i ustavobranitelja podržala ustavobranitelje, jer je knez za nju u to vrijeme predstavljao veću opasnost i jačeg protivnika.
Nakon abdikacije kneza Miloša, u junu 1839. godine, izabrano je Namjesništvo, a činili su ga Avram Petronijević, Jevrem Obrenović i Toma Vučić Perišić. Zemljom su upravljali devet mjeseci, najprije u ime bolesnog kneza Milana, a potom u ime odsutnog kneza Mihaila. Iako je ruski uticaj u ovom periodu znatno porastao, Rusija nije računala na dvije važne stvari: da ustavobranitelji neće prezati od saradnje sa Turcima da bi ojačali svoj uticaj, bez obzira na uslove, te da će se unutrašnje podjele u zemlji između ustavobranitelja i pristalica dinastije Obrenović znatno produbiti. Izgleda na niko od ruskih predstavnika nije brinuo, niti razmišljao o posledicama abdikacije kneza Miloša.
Zahvaljujući uticaju Avrama Petronijevića na Porti, turska vlada je priznala izbor namjesnika, uprkos nepostojanju pravnog osnova za takvu odluku. Ustavobranitelji su potom započeli aktivne pripreme za smjenu dinastije Obrenović i dovođenje na vlast Karađorđevića, iako su mitropolit, namjesnici, ministri i svi savjetnici 8. jula 1839. godine potpisali molbu sultanu u kojoj su ga molili da prizna Mihaila Obrenovića za kneza. Rezultat političkih sukoba i rovarenja protiv kneza Mihaila imao je za posledicu gubitak naslednosti kneževskog dostojanstva. Porta je lako iskoristila unutrašnje borbe i u Beratu naglasila da je knez izabran, pošto je nasleđivanje po principu prvorodstva prekinuto smrću kneza Milana.
PRIREDIO:
MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)

---