-Piše:dr Radoslav T. Stanišić, filmski i TV reditelj

Tradicija Men–Betičer preovladala je tokom šezdesetih, što jasno pokazuju rani filmovi Sema Pekinpoa (Smrtonosni drugovi/The Deadly Companions, 1961; Pucnji popodne/Ride the High Country, 1962). Ali, ubrzo su vesterni novog stila pali pod uticaj jedne drugačije tradicije, japanskog samurajskog filma, u kome su naglašene teme časti, fatalnosti i nasilja. Taj uticaj je prvi put došao do izražaja u popularnom filmu punom nasilja – Sedam veličanstvenih (The Magnificent Seven, Džona Sterdžesa, 1960), verziji filma Akire Kurosave Sedam samuraja (1954) postavljenoj na američkom Zapadu. U oba filma sedmorica očeličenih ratnika (revolveraši kod Sterdžesa) na neobjašnjiv način bivaju navedeni da rizikujući sopstvene živote brane stanovnike malog sela od napada bandita. Sedam veličanstvenih je postao popularan toliko da je izazvao međunarodni trend imitacija samurajskih filmova, koji je na kraju donio „špageti-vesterne” – filmove nasilja na temu američkog Zapada sa američkim glumcima u glavnim ulogama, koje su u Italiji i Jugoslaviji snimali italijanski filmski stvaraoci. Majstor špageti-vesterna bio je Serđo Leone (1921–1989), čiji film Za šaku dolara (Per un pugno di dollari) – direktna, skoro scena po scena, tačna kopija Kurosavinog filma Jodžimbo (1961), koji je i sam navodno verzija Betičerovog djela Bjukanan jaše sam (Buchanan Rides Alone, 1958) – započinje taj ciklus 1964. godine. Leone, za koga se ispostavilo da ima jedinstven talenat, nastavio je tim putem snimajući filmove Za dolar više (Per qualche dollaro in piu, 1965), Dobar, loš, zao (II buono, il brutto, ilcattivo, 1966) i, najzad, Bilo jednom na Divljem zapadu

(C’era una voltail West, 1968) – jasna, briljantna parodija svih mitsko-romantičnih tema tradicionalnog američkog vesterna. Oni su, takođe, imali vodeću ulogu u pripremi američke publike za nove nivoe nasilja koji će se pojaviti krajem te decenije u ne vesternu, gangsterskom filmu Boni i Klajd (Bonnie and Clyde, Artur Pen, 1967) i u apokaliptičnom filmu Divlja horda (The Wild Bunch) Sema Pekinpoa (1969). Ovaj film je vjerovatno više učinio na demitologizaciji američkog Zapada nego ijedan film toga doba, mada je taj proces započet još filmom Gola mamuza (1953) Entonija Mena. Men, Betičer, Sterdžes (u Sedam veličanstvenih), Italijani i Pekinpo razvili su tradiciju vesterna suprotnu Fordovoj – antiherojsku i realističku. Jedan važan pokazatelj te promjene bilo je potpuno izokretanje stava ovog žanra prema američkim starosjediocima – Indijancima. Neprijateljski nastrojeni divljaci iz tridesetih, četrdesetih i najvećeg dijela pedesetih godina odjednom su prikazani kao rasa otmenih, inteligentnih Ijudi nad kojima je vojna uprava SAD izvršila genocid. Dva filma iz tog perioda, Plavi vojnik (Soldier Blue, 1970), Ralfa Nelsona i Mali veliki čovjek (Little Big Man, 1971), Artura Pena, sadrže drastičnim sredstvima ostvaren prikaz masakra nad bespomoćnim Indijancima koji su počinile trupe konjice SAD. Od filmova Tvrđava Apača (FortApache, Džon Ford, 1948) i Crvena rijeka (Red River, Hauard Hoks, 1948) do filma Plavi vojnik i Divlja horda, oblik američkog vesterna nije se znatno promijenio. Filmovi Forda i Nelsona, na primjer, imaju potpuno nepromijenjenu temu, isti pejzaž i skoro isti zaplet; a film Divlja horda ponavlja mnoge mitske elemente filma Crvena rijeka, ne parodirajući ih, jer su tako na te elemente gledali američki filmski stvaraoci i njihova publika, koja se u međuvremenu promijenila. Ta promjena je duboka, ali se više odnosi na promjene načina na koji Amerika vidi sebe i svoju prošlost nego ne razvoj samog ovog filmskog žanra.

Gangsterski film, čije mjesto je tokom rata zauzeo domaći špijunski film, ponovo se pojavio krajem četrdesetih godina pod uticajem film noir. U to doba „crni” kriminalistički filmovi, kao što su Goli grad (Žil Dasen, 1948), Snaga zla (Abraham Polonski, 1948), Usijanje (White Heat, Raul Volš, 1949), Ludi za oružjem (Džozef H. Luis, 1950) i Where the Sidewalk Ends (Oto Preminger, 1950), usredsređeni su na pojedinačni kriminal i njegov odnos prema podzemlju.


(Nastaviće se)

---