-PIŠE: BORIVOJE ĆETKOVIĆ

O martovskim pregovorima 1943. godine, po mišljenju Vladimira Dedijera, bez sumnje dobro upućenog istraživača u sve protivrječnosti ovog događaja, postoje krupna razmimoilaženja o motivima njihovog započinjanja, o sadržini tih pregovora, kao i o tome šta je tačno zaključeno na sastancima njemačke vojne komande i predstavnika Vrhovnog štaba – Milovana Đilasa, Koče Popovića i Vladimira Velebita. Kod Tita i Vrhovnog štaba postojao je strah da ako „dođe do iskrcavanja Saveznika na Balkanu” tada „jugoslovenska vlada u Londonu može pokušati da iskoristi situaciju da bi pobrala plodove NOB-a”. Dakle, bojao se Tito da Englezi ne učine Jugoslaviji 1943. ono što su učinili Grčkoj 1944. godine.

Dedijer je mišljenja, to je njegova hipoteza, „da su pregovori u martu 1943. bili nepotrebni, osim oko razmjene zarobljenika... Što se tiče partizana ništa se nije postiglo, pa ni na planu ratnog lukavstva... Njemačke trupe prema planovima pojedinih faza Četvrte ofanzive nijesu imale namjeru da prelaze rijeku Neretvu, jer je to bila zona dejstva četničkih i italijanskih trupa”. Ubrzo se pokazalo da od pregovora sa Njemcima nema ništa – njemačka komanda je u potpunoj tajnosti pripremala Petu ofanzivu. Dedijer konstatuje: i za partizanski Vrhovni štab Peta ofanziva predstavlja krupno iznenađenje, vjerovalo se pregovorima i mislilo se da je nemoguće da Njemci izvrše napad...

Još u toku martovskih pregovora Hitler je donio odluku da uništi glavninu partizanskih snaga pripremajući se za poslednju fazu operacije „Švarc”. Dok su pregovori i razmjene zarobljenika trajale, njemačke, italijanske, ustaške i bugarske jedinice opkoljavale su durmitorski masiv, gdje je bila glavnina naših trupa sa 4.000 ranjenika. Da li je general Gleise Horstenau proslijedio partizansku ponudu o pregovorima Berlinu, ostaje da nagađamo, ali se zna da je saopštio Đilasu i Velebitu da on želi da postigne „neko značajnije djelo u korist svoje Vrhovne komande – tražio je da partizani više ne napadaju prugu Beograd – Zagreb, koja je bila važna komunikacija za njemačku armiju”.

Njemački komandanti su izdali posebna naređenja da treba uništiti ne samo naoružane partizane nego i stanovništvo na opkoljenoj teritoriji, da sve vode treba zatrovati. Na Sutjesci je poginulo preko 7.000 boraca NOVJ. Veliki dio predstavljaju iscrpljeni, bolesni borci i ranjenici koje su Njemci, ne obazirući se na martovske pregovore zvjerski pobili. Na svirep način ubijan je i narod - u mjestu Dola, u Pivi, samo 7. juna SS-ovci su pobili preko 520 mještana, među kojima 106 djece.

Vrhovni štab je izgubio šest dragocjenih dana na slobodnoj teritoriji kraj Žabljaka. Šta se čekalo? Čekao se dolazak britanske vojne misije koja je došla 28. maja, a predvodili su je V. Stjuart i kapetan V. Dikin, lični prijatelj Čerčilov i njegov savjetnik za pisanje istorije. Da li se čekao odgovor na ponudu koja je posredstvom Horstenaua upućena Hitleru (moguća hipoteza), na ovo pitanje nema odgovora kod Dedijera, a ako ga je i imao, nije ga smio saopštiti.

Peti Kongres Komunističke partije Jugoslavije se održava 20 godina poslije Drezdenskog kongresa KPJ i osam godina poslije Pete zemaljske konferencije, koja je, smatra se, imala obilježja kongresa.

Zašto Kongres Partije nije održan prije ove godine, tema je koja u Titovoj Jugoslaviji nije razmatrana, mada je period od oslobođenja zemlje do 1948. zahtijevao da se jugoslovenski komunisti sastanu i analiziraju ulogu partije u organizovanju NOB-a i poslijeratne socijalističke izgradnje u Jugoslaviji. Godina 1948. prelomna je godina za KPJ, SKJ i jugoslovensko društvo. Istoričari su zabilježili: za Kongres je bilo izabrano 2.344 delegata sa rješavajućim pravom glasa, a delegati su birani po principu da jedan delegat predstavlja 200 članova KPJ. Ispred otvaranja Kongresa (30. jun 1948.g) partija je imala 468.175 članova i 51.612 kandidata.


(NASTAVIĆE SE)

---