-PIŠE: BORIVOJE ĆETKOVIĆ

Kulturni model prema fašizmu i fašističkoj ideologiji, koji je u Srbiji postojao sve do rušenja Miloševića oktobra 2000. godine, u kontunuitetu je urušavan – brisano je jasno razgraničenje između narodnooslobodilačke, antifašističke borbe i kolaboracije sa okupatorima. Fašizam je, dakle, kao jedna od najzločinačkijih ideologija koja je zlikovački ubila milione nevinih ljudi, gubio svoje pravo značenje.

Za razliku od vođstva građanskih stranaka, rukovodstvo KPJ je ostalo u zemlji, na poprištu borbe. Od istaknutih jugoslovenskih političara u Jugoslaviji su ostali Vlatko Maček, Dragoljub Jovanović, August Košutić. Pažljivim iščitavanjem „Istorije Jugoslavije 1918–1988” (knjiga druga) prof. dr Branka Petranovića, o Draži Mihailoviću saznajemo da je osnivač Ravnogorskog pokreta još uoči 27. marta održavao vezu sa britanskim oficirima u Beogradu i da je, ne slučajno, našao uporište na tlu zapadne Srbije, gdje je postojala tradicija četničkog pokreta i otpora stranim zavojevačima. Od polovine maja do kraja juna 1941. „kristalizovala se koncepcija da se sačuva narod od daljih gubitaka, da se ne nagli sa borbom”, to jest da se ne diže ustanak i da se ne prave nove žrtve. Nije sporno, prema Petranoviću, „da se maja 1941. na Ravnoj gori pojavio pukovnik jugoslovenske vojske Draža Mihailović, s grupom oficira i podoficira koji nisu hteli da odlože oružje i predaju ga neprijatelju, protivno Odredbama o primirju – velikosrpske snage dobile su začetke svoje vojne organizacije u zemlji. Mihailovićeva grupa je pretendovala da ona predstavlja legitimnog predstavnika poražene vojske, i njegovu vojnu organizaciju, odnosno pokret. On je branio kontinuitet Jugoslavije, s prvestvom Srbije, i tražio spasavanje „biološke supstancije“ srpskog naroda, odnosno zastupao je strategiju uzdržavanja od borbe protiv okupatora. Njegova procjena je bila da se rat rješava na velikim frontovima, pa ustanak ne treba dizati niti je nepotrebno prolivati srpsku krv.”

Mihailovićev pokret, po Petranoviću, nesumnjivo je samonikao, jer ga nisu pripremili ni emigrantska vlada ni Britanci. Za ovog istoričara neprihvatljiva je teza da je Mihailovićeva organizacija primarna u odnosu na onu koju su organizovali komunisti i koja se često sreće u zapadnoj literaturi, a na nju se često pozivaju i pojedini srpski istoričari. Po ovoj tezi Mihailović je bio već na Ravnoj gori dok su komunisti iščekivali upustva iz Moskve. Suština je u tome da se „ne razaznaju pripreme i neposredni početak”. Činjenica da se Mihailović zaista našao na Ravnoj gori polovinom maja 1941. godine, ali je tačno i to da se tada „njegova organizacija nalazila na samom početku, prostirala se na uskom području, bez namjere da započinje aktivnu borbu protiv okupatora, nasuprot komunista koji su prvi ratni proglas izdali još u aprilskom ratu, sakupljali oružje, analizirali nastalu situaciju, usvojili koncept opštejugoslovenske akcije, stavljali do znanja da se borba nastavlja, imali izgađenu vojnu organizaciju”.

Za objektivne istraživače partizanskog i četničkog pokreta nesporno je da je ravnogorski pokret „formulisao defanzivnu strategiju koja će se pretvoriti u osobeni vid kolaboracije u toku rata”.

Petranović navodi najznačajnije podatke iz života i vojničke karijere Draže Mihailovića: učesnik je Prvog svjetskog rata (kada je bio ranjen), a u međuratnom periodu bio je generalštabni oficir (služio je u Sofiji i Pragu kao vojni ataše) i imao je smisla za obavještajni rad. U vrijeme organizacije četničkog pokreta bio je zreo čovjek blizu 50 godina. Po starosti i vojnom iskustvu Mihailović je, ocjena je Petranovića, sličan Titu – i vođa partizanskog pokreta učestvovao je u Prvom svjetskom ratu kao vojnik austrougarske vojske. Borio se, prvo na srpskom frontu, a kasnije u Karpatima, gdje je bio ranjen u borbi sa kozacima – proboden je kopljem. Zajedničko im je obojici „određeno međunarodno iskustvo, ali im se istorijsko i socijalno iskustvo razilaze... Mihailović se `sam` pojavio, bez podrške emigrantske vlade, kralja i Britanaca, anoniman za širi oficirski kor, političare koji ga nisu poznavali, slično Titu, takođe nepoznatom šire, pa i članstvu KPJ, ali generalni sekretar KPJ utvrđen je od Komiterne uoči rata.


(NASTAVIĆE SE)

---