-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Poput Nove Evrope, koja je nastojala da okupi najveće intelektualce iz Srbije, i Samostalni demokratski klub, formiran 25. marta 1924. godine kao odgovor Pribićevićevog krila Demokratske stranke na stvaranje Opozicionog bloka uz podršku HRSS, pokušao je da privuče na svoju stranu jednog istaknutog naučnika, profesora Aleksandra Belića. U pismu upućenom već 31. marta 1924. godine, predsjednik Samostalnog demokratskog kluba obavijestio je Belića, uvjeren da on odobrava politički stav koji je zauzeo novoformirani klub i da je spreman na saradnju, da je na sjednici od 27. marta kooptiran u članstvo Glavnog odbora stranke samostalnih demokrata. Profesor Belić se, međutim, jednim učtivim pismom u kome je izrazio iskreno uvažavanje nesebičnog patriotskog rada samostalne grupe, zahvalio na ponuđenom članstvu, s obzirom na velike obaveze koje mu ne dozvoljavaju da preuzme nove dužnosti.

Političari i javni radnici su, dakle, neumorno polemisali. S druge strane, srpska zajednica u Hrvatskoj još uvijek je njegovala svijest o veličini i važnosti Srbije, stvorenu prije ujedinjenja. Iako ima podataka da su se srpski seljaci na Plitvicama već 1923. godine nadali oslobođenju od „lopovskog Beograda“ i radi toga „avijali“ čak i za Radića, duh zajedništva sa Srbijom nije nestao. Na parlamentarnim izborima Krajišnici su glasali za stranke čije je glavno uporište bilo u Srbiji. Povjerenje u Srbiju, Beograd i Karađorđeviće bilo je duboko i nije ga bilo lako pokolebati, tako da je i Svetozar Pribićević, poslije formiranja svoje stranke i prelaska u opoziciju, odabacivao kao neistinita nastojanja da se njegova politička orijentacija – koju je on karakterisao kao borbu protiv vladajuće elite koja, navodno, eksploatiše sav narod, i u Srbiji i van nje – proglasi za borbu protiv Srbije. Kako ne bi izgubio glasove birača, Pribićević je morao uvažavati njihova nacionalna osjećanja i čvrsto ukorijenjenu vezanost za Srbiju, o kojoj svjedoči i sledeći ilustrativni primjer. Splitski list „Novo doba“ donio je, naime, 13. maja 1924. godine, vijest o dolasku u Knin pjevačkog društva „Stanković“ iz Beograda. U Knin je tom prilikom stigao i poznati komediograf Branislav Nušić, predsjednik Društva. „Sve što je u Kninu došlo je na kolodvor da dočeka i pozdravi braću iz Beograda“ – pisalo je „Novo doba“. „Stanković“ je u Sokolani održao koncert, a zatim je priređena svečana večera. Tom prilikom govorili su predsjednik kninske opštine Arambašin i, u ime kninskih sokola dr T. Novaković, a potom i sam Nušić. Autor Gospođe ministarke počeo je, kaže „Novo doba“, „tonom nušićizma a nastavio je izljevom velikih i silnih osjećaja prama našem ujedinjenju i bratstvu i prama Kninjanima“. Na kraju, naš veliki komediograf je istakao da sve što su članovi i članice „Stankovića“ doživjeli u Kninu „ne da se opisati ni izreći“ budući da „ne može ovako da dočeka i počasti nego samo velika i bratska duša“. Te večeri Kninom su do duboko u noć odjekivale srpske, hrvatske i slovenačke pjesme. Srdačno dočekani, Beograđani su bili i svečano ispraćeni, a „Novo doba“ je zabilježilo da je Knin „malo kada većeg veselja i oduševljenja doživio“ nego što je to bilo prilikom dolaska beogradskog pjevačkog društva „Stanković“.

U čemu je, onda, bila suština spora na relaciji „prečani“ – „Srbijanci“?

Prema pisanju Lazara Brkića Srbija je za Srbe „prečane“ bila i ostala „majka mila i osloboditeljka“. Razdor u srpskom nacionalnom korpusu posledica je neadekvatnog držanja i ponašanja pojedinih „Srbijanaca“ koji su se poslije rata doselili u prečanske krajeve: neraspoloženje usmjereno prema njihovoj ličnosti oni su nastojali da prikažu kao neraspoloženje prema Srbiji kao cjelini i „Srbijancima“ uopšte.


(NASTAVIĆE SE)

---