-Piše: dr Radoslav T. Stanišić

Kronenbergov horor predstavlja jedinstvenu mješavinu užasa i intelekta, što se nije promijenilo čak i kad je za američke studije snimio mejnstrim filmove poput adaptacije Zone mrtvih (The Dead Zone, 1983) Stivena Kinga u produkciji Paramounta i rimejka Muve (The Fly, 1986), koji je snimio za Fox. Međutim, ostvarenja proizvedena u Kanadi imaju veću tematsku koherentnost i prepoznatljiviju viziju.

Poslije Kontrolora (Scanners, 1981), opominjuće priče o kontroli uma, sa sve eksplozijama lobanja, Kronenberg je kao scenarista i režiser snimio Videodrom (Video-drome, 1983), čije se fantazmagorično izjednačavanje televizije s pornografijom i ostvarilo devedesetih godina, kad su se pojavili pornografski sadržaji na internetu i tabloidna televizija. Reputaciju ozbiljnog umjetnika stekao je snimivši Kobne blizance (Dead Ringers, 1988). Ta priča o braći blizancima, uglednim ginekolozima, koji se zaljubljuju u istu ženu (poznatu filmsku glumicu) istovremeno je i studija erotske opsesije, psihološke međuzavisnosti i mizoginije (mržnje prema ženama). Fotografija s visoko stilizovanim bojama djelo je Pitera Sušickog, koji će kao direktor fotografije i kasnije redovno sarađivati s Kronenbergom. Dio genijalnosti tog filma krije se i u računarskom efektu podjele ekrana, kojim se glavni glumac Džeremi Ajrons ubjedljivo pretvara u identične blizance. Nakon svojevrsnih adaptacija romana književnika Bit generacije Vilijama Barouza Goli ručak (Naked Lunch, 1991), odnosno pozorišnog komada Dejvida Henrija Hvanga M. Baterflaj (M. Butterfly, 1993), Kronenberg je, ponovo kao scenarista i režiser, snimio kontroverzni Sudar (Crash, 1996), za koji je dobio Specijalnu nagradu žirija u Kanu. Nadahnut romanom Džejmsa Grejama Balarda, Sudar se bavi tehno-seksualnom podkulturom, čiji su fetiš ozljede nastale u automobilskim sudarima: što teže, to bolje.

U potrazi za svaki put sve snažnijim uzbuđenjima, protagonisti doživljavaju ekstazu kad insceniraju sudare koji ih dovode nadomak smrti, u nastranom seksualnom činu u kojem se njihovo meso sjedinjuje s metalnom olupinom vozila. Mada su ga mnogi kritičari prezreli, ocrnio ga je i Ted Tarner, vlasnik kompanije Fine Line Features, distributerske kuće koja ga je promovisala. Sudar je istančana, mada ponekad odbojna, kritika materijalne kulture poznog kapitalizma. Ta ista kritika još jače je izražena u filmu Postojanje (eXistenZ, 1999), snimljenom po Kronenbergovom originalnom scenariju. Radnja se odvija u budućnosti, u kojoj ljudi uglavnom provode vrijeme udubljeni u „organske” igre u virtuelnoj stvarnosti. U složenom zapletu, autorka jedne od takvih igara, po imenu „eXistenZ”, zajedno sa svojim partnerom, upada u klopku unutar sistema igre. Igra je jedinstvena po tome što se preuzima direktno u centralni nervni sistem i prilagođava svakom korisniku ponaosob, te ju je teško razlikovati od stvarnosti. Naspram tog intelektualno kompleksnog filma, podložnog raznim filozofskim tumačenjima, koji je na festivalu u Berlinu osvojio Srebrnog medvjeda za umjetničko dostignuće. Trilogija Matriks brata i sestre Vašovski (1999–2003) djeluje nemaštovito. Danas je Dejvid Kronenberg priznat umjetnik u svjetskoj kinematografiji, premda su njegovi filmovi relativno jeftini, na primjer, „Sudar”, „Postojanje” i „Spajder” /Spider, 2002, snimljeni su s budžetima od oko deset miliona dolara, u kontekstu industrije koja djeluje neugledno pored moćnog američkog susjeda.

(Nastaviće se)

---