Ostaci preromaničke Crkve Sv. Tome na Prčanju, na desetak metara od obale, „progledali su“ nakon radova koje je tokom decembra obavila ekipa poslenika Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore. U okviru projekta „Reviziona arheološka istraživanja Crkve Sv. Tome u Prčnju“ obavljeno je opsežno čišćenje i uklanjanje šiblja, korova, mahovine i korijenja divljih smokava, koji decenijama razgrađuju kameno tkivo crkvenih zidova i poda. Pred očima rijetkih posjetilaca i mještana, zablistale su drevne ruine i stub sa kapitelom, jedini preostali od njih četiri, koji su u prošlosti podupirali centralno moćno kube. Još je prepoznatljiva osnova Crkve Sv. Tome u obliku upisanog krsta, tri apside koje su spolja bile četvrtaste, a unutra konhalne. Iako zadovoljni rezultatima, arheolozi Nikola Borovinić, Miloš Živanović, Marija Jabučanin, konzervator-restaurator Labud Jakšić i tehničarka Vesna Popović, smatraju da radove treba nastaviti, kako je i bilo zamišljeno u ovom projektu, koji je podržalo Ministarstvo kulture kroz Program zaštite i očuvanja kulturnih dobara za 2018. godinu.
Prema saopštenju koje nam je dostavila Uprava za zaštitu kulturnih dobara, Područna jedinica Kotor, cilj arheoloških istraživanja crkve (vlasništvo Biskupskog Ordinarijata Kotor) i njene neposredne okoline je dobijanje podataka na osnovu kojih bi se moglo preciznije datovati vrijeme nastanka crkve i grobova u okolini. Najnovija istraživanja bi trebalo da daju podatke kojim bi se odredili vrijeme trajanja crkve, njena uloga i subnina, unutrašnja organizacija, svrha i trajanje pripadajućim zgradama.
Međutim, umjesto da se bave istraživanjem, arheolozi su morali ponajprije da se bave fizičkim radovima na raščišćvanju rastinja, korijenja, šljunka i humusa iz unutrašnjosti lokaliteta, te nasipanjem bujičnog kanala, čije su vode godinama sa padina Vrmca nagomilavale materijal. Sredstva od oko 10 hiljada eura su utrošena da bi se tek stvorili fizički uslovi za istraživanje.
– Svi ovi radovi biće uzaludni ukoliko se ne nastave i dok se ne uspostavi redovno održavanje lokaliteta. Htjeli smo da vidimo da li postoje stariji slojevi ispod Crkve Sv. Tome, te da preciznije datiramo njeno osnivanje, da istražimo još neki grob i nađemo odgovore na mnoga pitanja, ali smo se umjesto toga bavili raskrčavanjem i obezbjeđenjem terena. Ministarstvu kulture smo dali predlog za dalje radove, ali je konkurs za ovu godinu završen, a naš budžet je jako mali i kao ustanova teško možemo da finansiramo nastavak istraživanja. Mi smo voljni da nastavimo arheološka istraživanja i konzervaciju Crkve sv. Tome, koja to svakako zaslužuje – kazao je za „Dan“ Nikola Borovinić u ime tima Centra za konzervaciju i arheologiju.
Arheološka istraživanja Crkve Sv. Tome obavljena su ranije tokom dvije kampanje, ljeta 1959. i 1960. godine, od strane Arheološkog instituta iz Beograda, kojim su rukovodili Vojislav Korać i Jovan Kovačević. Odmah nakon otkrivanja ostataka crkve, uočena je arhitektonska osobenost i specifičnost, zbog čega je 1963. godine lokalitet dobija status zaštićenog kulturnog dobra.Ta istarživanja su pokazala da Crkva Sv. Tome, datovana krajem VIII i početkom IX vijeka, spada u red najstarijih spomenika kulture.
Jedna od nepoznanica koja čeka na istraživanje, je i kamen za koji se pretpostavlja da je bio žrtvenik na lokalitetu Sv. Tome, a tokom 70-ih godina prošlog vijeka ugrađen je u ogradni zid na platou Bogorodičinog hrama. S obzirom da ne postoji info-tabla sa putokazom ka Crkvi, da bi ovaj spomenik kulture bio adekvatno valorizovan, potrebno je da se u projekat uključe i lokalna zajednica, kao i Turistička organizacija Kotora.
M.D.Popović

---

Stvorili uslove za dalji rad
– Crkva Svetog Tome u Prčnju i prostor u njenoj neposrednoj okolini je nakon poslednjih arheoloških istraživanja konzervatorski tretiran metodom preventivne zaštite. Nakon toga, sve do ovogodišnjih arheoloških istraživanja na lokalitetu, nijesu vršeni nikakvi radovi, što je dovelo do narastanja velike količine nekultivisane vegetacije. Zbog dugogodišnje nebrige prostor oko crkve, zidovi crkve i njena unutrašnjost su bili prekriveni nabujalom vegetacijom u tolikoj mjeri da je sama crkva bila nepristupačna a prilazna staza blokirana. Arheološkim radovima prethodilo je čišćenje i uređenje prostora crkve i okoline što je zahtijevalo više vremena nego što smo očekivali ili mogli da predvidimo. Velike bujice vode koje se javljaju u kišnim danima sprale su sa Vrmca veliku količinu obručenog materijala koja je deponovana u prostor oko crkve i zapunila odvodni drenažni kanal u njenoj blizini. Ova situacija dovela je zadržavanja velike količine vode na samom lokalitetu a što je dovelo do lošeg stanja u kojem se trenutno nalazi crkva i obrušavanja jednog dijela južnog njenog zida. Zbog nepovoljnih vremenskih prilika u ovom periodu godine, nedostatka radne snage i zatečene situacije radovi na terenu nijesu išli planiranim tokom. Tokom istraživačke kampanje uspjeli smo da detaljno očistimo unutrašnjost crkve i njenu okolinu čime su se stvorili uslovi za daljim arheološkim radovima koji su planirani i koji su neophodni kako bi se bolje razumjela istorija crkve, ovog kraja i perioda u kojima je imala aktivno učešće – navodi Borovinić u svom izvještaju.