-Piše: Borivoje ĆETKOVIĆ

Ocjene dr Vujovića o zelenaškom pokretu detaljno razmatram u dijelu feljtona posvećenom tzv. božićnoj pobuni. Za sada dajemo dva prigovora načelne prirode, a odnose se na ocjene dr Vujovića o zelenaškom pokretu, imajući u vidi ne samo njegov nastanak, već i njegovu ulogu između dva rata, zatim poslijeratnom periodu, pa sve do današnjih dana. Zelenaši, njihove vođe su politički začetnici, utemeljivači separatističkog fundamentalizma – ideologije na kojoj se zasniva aktuelni režim novog gospodara.Prvo, konačan sud o pojedinim događajima ne možemo dati prije nego se oni završe.
Drugo, i o ljudima ne možemo suditi dok su živi, a da to svoje mišljenje smatramo istinitim.
Na neke argumente akdemika Vujovića koji idu u prilog zelenaškom pokretu kao ujediniteljskom mogu se dati i konkretne primjedbe.
Neubjedljiva je akademikova tvrdnja da je „riječ ujedinjenje bila bliska svima” „pa do diferencijacije nije došlo na pitanje da ili ne ujedinjenju, nego kakvo ujedinjenje”.
Ako se ima u vidu „nesretni rat iznutra” (Lalićev Vaso Ćulafić) koji se vodi među Crnogorcima u prvim decenijama 20. vijeka, ne bi se moglo reći da je riječ ujedinjenje „bila bliska svima” – kamarilu i pristaše kralja Nikole situacija je natjerala da im ova riječ „bude na ustima”. Akademik Vujović konstatuje da su se zelenaši naslonili na Italijane (primali su od njih svestranu pomoć), ali nije dao odgovor na ključno pitanje: kako je neko (pa i zelenaši) mogao „direktno da stupi u Jugoslaviju kao i Srbija”, a da je u savezu „sa najvećim neprijateljem stvaranja jugoslovenske države”, to jest sa italijanskim imperijalistima.
Prof. dr Branko Petranović u „Istoriji Jugoslavije” ne pominje navodno zalaganje zelenaša, pristalica kralja Nikole za, kako su oni govorili, uslovno ujedinjenje i za stvaranje jugoslovenske države. Znali su italijanski imperijalisti za stvarne namjere zelenaških vođa – pomogli su im u obračunu sa bjelašima jer su računali na njihove prikrivene planove o stvaranju „nezavisne” Crne Gore. Da su zelenaši stvarno, a ne samo deklarativno bili privrženi stvaranju Jugoslavije Italijani ne bi imali motiva i razloga da se umiješaju u unutrašnji crnogorski sukob – jugoslovensku državu oni su vidjeli kao veliku prepreku za osvajanje ne samo jugoslovenskih prostora, već i za njihovo dublje prodiranje na Balkanu.

Poricanje (osporavanje) legitimnosti
Podgoričke skupštine

U istorijskoj nauci kao i u djelima političke publicistike neposredno poslije Prvog svjetskog rata i u kasnijem periodu, naročito poslije razbijanja prvo SFRJ, a potom i SR Jugoslavije i nastanka „suverenih” država na bivšem jugoslovenskom prostoru, osporava se legitimnost odluka Podgoričke skupštine o ujedinjenju Crne Gore i Srbije i pritom se polazi od Ustava Crne Gore od 1905. godine. Kritikuje se način konstituisanja skupštine kao i sadržaj odluka koje su na njoj prihvaćene i sprovedene.
Jedan od velikih kritičara Podgoričke skupštine je i dr Šerbo Rastoder – smatra je nelegalnom i nelegitimnom.
„U suštini, čitav postupak biranja i sazivanja skupštine bio je nelegalan i nelegitiman. U to vrijeme je postojala crnogorska država i njen međunarodni pravni legitimitet i kontinuitet, crnogorska vlada, crnogorski dvor, pri kojem su djelovali akreditovani predstavnici velikih sila i Srbije, crnogorski Ustav i zakoni. Kao i u slučaju Srbije, koja je takođe bila okupirana, nosilac međunarodnog subjektiviteta i legitimiteta bio je crnogorski kralj i izbjeglička vlada. Zakone je mogla donijeti samo Crnogorska narodna skupština. No, i pored svega toga, organizovana je skupština protivno svim pravilima legalne procedure i donijela odluke koje su u bitnome opredijelile sudbinu Crne Gore”. (Rastoder, Crna Gora u egzilu, knjiga I, Podgorica, 2004: 42.) Za ovog vodećeg crnogorskog istoričara kao da se 1916. godine nije ništa značajno dogodilo, kapitulaciju ne pominje (istina dr Rastoder nije jedini koji ovu riječ ne izgovara), a „odlazak” kralja i kamarile koje je poistovjetio sa Crnom Gorom nije imao nikakvih posledica za njen status među saveznicima.
Dr Rastoder ne samo da poriče potpisivanje kapitulacije, nego i kategorički tvrdi da nema ni pomena o separatizmu kralja Nikole.
„Tvrdnja da je politika kralja Nikole bila separatistička nema uporište u postojećim istorijskim izvorima i činjenicama izvedenim iz njih. Njegova politika je jednostavno, bila u sukobu sa modelom ujedinjenja proklamovanim na Podgoričkoj skupštini, odnosno sa politikom bezuslovnog ujedinjenja, koje je potpuno isključivalo Crnu Goru kao subjekt tog procesa utapajući je u koncept ujedinjenja srpskog naroda”. (Rastoder, Crna Gora u egzilu 1918–1925, Istorijski institut Crne Gore, 2004: 201, I)
(Nastaviće se)

---