-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Inicijativa petorice državnika neangažovanih zemalja, koja je i dovela do susreta Tita i Hruščova, bila je pokušaj da vanblokovske države preuzmu posredničku ulogu između suprotstavljenih sila i njihovih konfrontiranih lidera. I pored toga što rezolucija koju su sačinili nije dobila dovoljnu podršku, nesumnjivo je da je naznačila buduća prestrojavanja u OUN, utrla put organizovanom istupanju vanblokovskih zemalja i doprinijela povezivanju država sa sličnim spoljnopolitičkim stavovima. „Linija smirivanja u svijetu” odnijela je tom prilikom moralnu pobjedu nad politikom sile (za rezoluciju je glasala 41 država, protiv nje je bilo 37 zemalja okupljenih oko SAD, dok je 17 članica bliskih SSSR ostalo neutralno), a neangažovane zemlje su sebe počele doživljavati kao „pozitivan i mirotvoran faktor” u svjetskoj politici. Na taj način, prema mišljenju Josipa Broza, u Ujedinjenim nacijama je formirana „nova snaga koja nije bila voljna da bude samo nijemi posmatrač i glasačka mašina, već želi da bude aktivan faktor u sprovođenju jedne politike koja može da osigura čovječanstvu mir i konstruktivnu saradnju”.Poslije zajedničkog istupa u Njujorku uslijedili su češći kontakti, konsultovanja, nova putovanja, susreti, razgovori, razmjena poruka šefova država i vlada neangažovanih zemalja. Jedna od tema o kojima se otvoreno razgovaralo ticala se organizovanja konferencije vanblokovskih zemalja i institucionalizovanja njihove saradnje u budućnosti. Ideja o samitu nesvrstanih zemalja, koji bi bio održan u Beogradu, polako je uobličavana. To pitanje postalo je svojevrsni „barometar” koji je registrovao pritiske velikih sila i raspoloženja u njihovim prestonicama. Uz ostalo i u Moskvi.
Prema mogućem okupljanju neangažovanih zemalja morale su se odrediti i velike sile. Američke diplomate su nastojale da stvore utisak da je reakcija SAD „u znaku simpatija”, pod uslovom da konferencija ne „izbacuje optužbe protiv imperijalizma”. Na drugoj strani, diplomate SSSR su govorile da je sazivanje konferencije „dobra i korisna inicijativa”, ali su pritom nastojale da sugestijama kreiraju dnevni red sastanka i daju mu „antizapadnu orijentaciju”. Moskvi sastanak i afirmacija neangažovanosti nije odgovarala jer se smatralo da koči „okupljanje naprednih snaga oko SSSR” i „smanjuje mogućnost dejstva prema novonezavisnim” zemljama. U Beogradu se vjerovalo da Moskva nastoji da neangažovane zemlje tretira „kao svoju blokovsku rezervu”. Iz zemalja „lagera” stizali su predlozi da bi učinak konferencije bio veći ukoliko „bi postojala izvjesna koordinacija i saradnja Jugoslavije sa lagerom u pogledu akcija sa afroazijskim zemljama”.
Novu etapu u odnosima Jugoslavije i SSSR posredno je odredio Pripremni sastanak za konferenciju šefova država i vlada neangažovanih zemalja, održan u junu 1961. u Kairu. Prema procjenama Koče Popovića, koji je na pripremnom sastanku vodio jugoslovensku delegaciju, nastupi Kube, Gane, Malija, Gvineje umnogome su izražavali sovjetske stavove o ključnim pitanjima savremenog svijeta. U sporovima koji su izbijali oko utvrđivanja mjesta sastanka, koncepcije skupa, dnevnog reda zasjedanja, „kriterijuma neangažovanosti” na osnovu kojih će biti pozivani učesnici konferencije Popović je, takođe, vidio uticaj Moskve i zemalja socijalističkog lagera. U posrednim osporavanjima Beograda, insinuacijama i gestovima koji su govorili da za Kubu i dio afričkih zemalja „Jugoslavija nema potrebne političke kvalifikacije”, Koča Popović je ne samo prepoznavao sektaštvo i primitivizam već i ispunjenje direktiva Moskve uplašene da će akcija neangažovanih „razbiti front mira oko SSSR i lagera”.
Sagledavajući pisanje medija o Pripremnom sastanku u Kairu, jugoslovenski analitičari su uočavali da u štampi SSSR i zemljama „lagera” preovlađuje „jednoobraznost” i pozivanje na iste izvore informisanja. Analitičke službe u Jugoslaviji su na osnovu pisanja štampe procjenjivale da „lager strahuje od konferencije” i otuda nastoji da, koliko je to moguće, „konferencija zauzme što antizapadniji stav”. Uporedo sa tim, uočavano je nastojanje sovjetske štampe da potcijeni značaj konferencije, diskredituje Jugoslaviju kao domaćina i „posije nepovjerenje prema njoj”. Na sličnim pozicijama je bila i štampa u zemljama „socijalističkog lagera”, posebno u Kini, čiji je osnovi cilj bio da kod dijela afričkih zemalja „uzdrma povjerenje u Jugoslaviju”. Po mišljenju Pekinga, koje je putem diplomatije i medija plasirano u tek oslobođenim državama Afrike i Azije, komunističke zemlje su bile najbolji zagovornik interesa kolonija. U ostale se nije trebalo uzdati.
S protokom vremena, predstojeću konferenciju neangažovanih zemalja velike i uticajne države svijeta počele su da prihvataju „kao stvarnost i ozbiljan faktor koji se silom ili manevrima ne može umanjiti niti izbjeći”. U njihovim procjenama situacije počelo je da preovladava „hladno razmatranje mogućih implikacija”, a postojali su i sve vidniji pokušaji da se i samim sugestijama „uključe” u njenu pripremu.
(Nastaviće se)

---