-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Pupinova opozicija u „Slogi” uspjela je da pridobije urednika „Srbobrana”, tako da je Pupin jedino mogao da se pouzda u Rankovićev „Srpski dnevnik”, koji je sve više djelovao kao glasilo „Pupinove stranke”. Pošto je Pupin bio počasni konzul Srbije, a njegov saradnik Ranković rodom iz Valjeva, iz neprijateljskih krugova se širila glasina da ovaj list finansira Kraljevina Srbija.
Dok je Srbija bila angažovana u prvom, pa u drugom Balkanskom ratu, neki hrvatski iseljenički listovi – „Narodni list”, frankovački nastojena „Hrvatska”, „Hrvatski svijet” i „Zajedničar” – „navijali su za Bugare”. To se sve događalo u kontekstu austrougarske borbe za uticaj na Balkanu i srpskih pobjeda u ratu s Bugarskom. Zaključak „Srpskog dnevnika” bio je da su srpske pobjede „prvi busen na grobnici u koju će pasti austrougarska monarhija”. Kada su bečke i peštanske novine optužile „Srpski dnevnik” da navodno prima veliku subvenciju od srpske vlade, Ranković je odgovorio:
„Slavni Beč ukršta u borbi mač sa `Srpskim dnevnikom‘. Divni siže za operetu. Zahvaljujemo ti, Austrijo, na ovoj diplomi koja će svima i svakome otvoriti oči kakva je uloga i značaj ‚Srpskog dnevnika‘. Zbogom, prijateljice Austrijo, na niske si grane pala, kad te i jedan emigrantski list iz Amerike može iz sna da trza.”
Iseljeničko pitanje dobilo je na značaju tokom Prvog svjetskog rata. Odluka Kraljevine Srbije da imenuje Pupina za svog počasnog konzula 1911. bila je od dalekosežnog značaja. Kada je izbio rat 1914, srpski iseljenici imali su ne samo Pupina, već i više organizacija koje su u balkanskim ratovima stekle iskustvo u propagandističkom radu, prikupljanju humanitarne pomoći i regrutovanju dobrovoljaca. Srpska štampa je takođe već bila spremna i orna za propagandni rat protiv Austrougarske, a za pridobijanje američkog javnog mnjenja. Treći cilj bio je pridobijanje hrvatskih i slovenačkih iseljenika za jugoslovensku ideju.
U propagandom ratu učestvovao je i arhimandrit Nikolaj Velimirović, koga je srpska vlada uputila u Ameriku 1915. godine, u okviru delegacije od dvadesetak članova. Već u avgustu te godine, Pupin i Velimirović učestvovali su na istorijskom skupu održanom u Amsterdamskoj operi u Njujorku. „Cilj ovog skupa je bio da se probudi saosjećanje za velike patnje koje je rat donio srpskom narodu. Na ovoj sjednici donijeta je i proslijeđena rezolucija predsjedniku Vudrovu Vilsonu, kojom se potvrđuje njihova podrška Saveznicima”. Velimirović je držao govore na američkim forumima, a putujući po Americi obišao je i veliki broj srpskih zajednica. To je bilo njegovo prvo upoznavanje s iseljenicima, o čijem je značaju za Srbiju svjedočio po povratku u Beograd.
„Narodna odbrana” je bila osnovana 1909. u Geriju kao reakcija na aneksionu krizu. Ogranci „Narodne odbrane” umnožili su se 1912, povodom Balkanskog rata, kada je u Njujorku osnovan i ogranak srpskog Crvenog krsta. Obje organizacije učestovale su u podršci dobrovoljačkom pokretu. Nakon balkanskih ratova, ogranci „Narodne odbrane” počeli su da se gase, ali kad je izbio Prvi svjetski rat, iz Beograda je stigla inicijativa da se „Narodna odbrana” obnovi pod Pupinovim rukovodstvom.
Pupinovi oponenti su pokrenuli dva nova lista u Njujorku: „Dnevni glasnik” i „Bič”. Ovaj drugi list opisan je kao „list za političke šale, zabavu, humor i satiru”, uređivao ga je Dušan Silaški, a izlazio je samo 1916-1917. „Bič” je stalno napadao Pupina i njegove najbliže saradnike Pavla Hadži-Pavlovića, Božu Rankovića i Milana Jevtića, koji su svi bili Srbijanci. Ta činjenica dolazila je do izražaja u polemikama koje je „Bič” vodio, naročito u ime srpskih iseljenika iz Krajine, od kojih su mnogi podržavali njihovog zemljaka Milana Pribićevića. Među njima se posebno isticao sveštenik Jovan Krajnović, koji je tada bio uticajan među pensilvanijskim Srbima. „Bič” je stoga kritikovao pozive za regrutovanje dobrovoljaca, napadajući malobrojne Srbijance među iseljenicima, a naročito one oko Pupina.
„Dnevni glasnik” nije bio dugog vijeka. Ugasio se poslije nepunu godinu dana, dok je „Srpski dnevnik” nastavio da izlazi do 1935. Uređivali su ga Boža Ranković, Milan Jevtić, Dušan Popović i na kraju Pero Ukas. Ljubo Leontić je naveo da je ovaj list vodio „bijesnu kampanju” protiv Jugoslovenskog vijeća u Vašingtonu, dok je Branko Lazarević ocijenio da je ovaj list bio vrlo uticajan među srpskim iseljenicima u vrijeme kada je Pupin bio počasni konzul, a da je sam Pupin „ometao sistematski svaku inicijativu svih izaslanika i nacionalnih radnika naših u Sjevernoj Americi”.
Za vrijeme Prvog svjetskog rata, pokrenuto je više novih, uglavnom kratkotrajnih, srpskih glasila. Mnoga od njih izlazila su u Njujorku, koji je u tom periodu postao središe srpske iseljeničke štampe u Americi. „Luča Jugoslavije” pojavila se 1916. Spominje se i glasilo „Patnje Srbije”, koje je izgleda izlazilo 1917–1918. Kad je 1918. zatvoreno burno ratno poglavlje, nastao je jedan novi period. Jugoslovenska država je uspostavljena, ali su ostala neostvarena nastojanja da među iseljenicima zažive jugoslovenske organizacije.
(KRAJ)