Pi­še: aka­de­mik Zo­ran La­kić


Vje­ra je kroz isto­ri­ju uvi­jek bi­la zna­ča­jan fak­tor sta­nja slo­že­nih od­no­sa u dru­štvu. Za­to što je uži­va­la i uži­va ugled i po­što­va­nje, uva­ža­va­nje svih svo­jih vjer­ni­ka. Isto­rij­ski gle­da­no – sva­ka re­li­gi­ja je u prin­ci­pu po­dr­ža­va­la i raz­vi­ja­la ono što je naj­ljep­še u čo­vje­ku; kod nas u Cr­noj Go­ri – to je čoj­stvo i ju­na­štvo: Ju­nak čo­vje­ku ko­nja vo­di. Kroz du­gu isto­ri­ju se mno­go to­ga mi­je­nja­lo, ali je uvi­jek i za svag­da na vi­so­koj ci­je­ni bi­lo sve­to dje­lo. Če­sto su ga či­ni­li ne­zna­ni ju­na­ci či­ja je re­li­gi­ja – u stva­ri ona na­rod­na. Na­ro­di svih ze­ma­lja pje­va­li, su pje­smu: Ovo je ze­mlja za nas! Uči­ni­la je mno­go do­bra za svo­je vjer­ni­ke. Od naj­ra­ni­jih vre­me­na po­sto­ja­la su i ra­di­le mo­na­ške ško­le. Na­rod je u nji­ma sti­cao pr­vo, a če­sto i je­di­no obra­zo­va­nje. I da­lje u svim ško­la­ma se uči­la vje­ro­na­u­ka. Uči­la je svo­je po­la­zni­ke „lju­bi bli­žnje­ga svo­ga“ i po­štuj dru­go­ga. Svi lju­di na pla­ne­ti su bra­ća. A „brat je mio – pa ma ko­je vje­re bio!“
U dav­na vre­me­na do­šlo je do po­zna­tog ras­ko­la u hri­šćan­stvu 1054. go­di­ne. Ta­da se po­di­je­li­lo na Za­pad­nu – ri­mo­ka­to­lič­ku i Is­toč­nu – grč­ko-pra­vo­slav­nu vje­ru. Osnov­ni uzor­ci ras­ko­la ti­ca­li su se pri­ma­ta u vje­ri: jed­ni su sma­tra­li da je pa­pa ne­po­gre­šiv kao iza­sla­nik Bo­ga na ze­mlji; dru­gi su sma­tra­li da je pa­pa – sa­mo pr­vi me­đu jed­na­ki­ma. Raz­li­ke Is­to­ka i Za­pa­da su i dog­mat­skog ka­rak­te­ra. Pi­ta­nje ce­li­ba­ta je, ta­ko­đe, bi­lo spor­no. Ras­kol iz­me­đu Is­to­ka i Za­pa­da do­nio je i dru­ge ne­vo­lje ko­je tra­ju. Tra­ja­li su sko­ro hi­lja­du go­di­na i na­po­ri da do­đe do su­sre­ta i do­go­vo­ra Is­to­ka i Za­pa­da, na ko­rist i jed­nih i dru­gih.
Isto­ri­ja bi­lje­ži da je za to vri­je­me bi­lo i vjer­skih su­ko­ba. Sred­njo­vje­kov­na in­kvi­zi­ci­ja, na pri­mjer, da­la je pe­čat tim su­ko­bi­ma. Vo­đe­ni su i vjer­ski ra­to­vi. Broj­ni ra­to­vi za na­vod­no oslo­bo­đe­nje Hri­sto­vog gro­ba od ne­vjer­ni­ka – na­zi­va­ni su kr­sta­škim ra­to­vi­ma. Pro­la­zi­li su i pre­ko ovih na­ših pro­sto­ra; mo­žda ota­da po­či­nje ona na­rod­na mu­drost: Te­ško ze­mlji ko­jom voj­ska pro­đe! Do­bro su upam­će­ni i ra­to­vi cr­ve­ne i bi­je­le ru­že. Bi­lo je vjer­skih ra­to­va i kod nas – za is­tre­blje­nje one dru­ge vje­re, ko­ja je sma­tra­na kao ne­vje­ra. Otu­da i ra­to­vi pro­tiv „ne­vjer­ni­ka“. Po­zna­ti su, za­tim, pri­mje­ri iz vre­me­na ma­sov­ne isla­mi­za­ci­je na­ših kra­je­va. Naj­če­šće se to ra­di­lo pri­sil­nim pu­tem. Na sli­čan na­čin su ta­kvi po­vrat­ni­ci – vra­ća­ni po­no­vo u hri­šćan­stvo. Na­rav­no bi­lo je i pri­mje­ra pro­mje­ne vje­re i zbog lič­nih raz­lo­ga, pa po­ne­kad i onih mo­ral­no naj­či­sti­jih – lju­bav­nih raz­lo­ga. Ali je na­si­lje bi­lo do­mi­nan­to. Ni­je pri­zna­va­na ni­či­ja – sem svo­ja vje­ra. Oni dru­gi vjer­ni­ci su kva­li­fi­ko­va­ni kao ne­vjer­ni­ci i kao ta­kvi bi­li su ozna­če­ni kao lju­ti ne­pri­ja­te­lji. U jed­no vri­je­me bi­lo je slu­ča­je­va da se vje­ra po­is­to­vje­ću­je sa ide­o­lo­gi­jom. Po­znat je ser­vi­lan od­nos pa­pe Pi­ja XII pre­ma ide­o­lo­gi­ji fa­ši­zma i na­ci­zma. Pre­i­spi­tu­je se i ulo­ga kar­di­na­la Ste­pin­ca, od­lo­že­na je nje­go­va ka­no­ni­za­ci­ja u sve­ca.
Na­ve­de­ni pri­mje­ri, na sre­ću – pri­pa­da­ju pro­šlo­sti. Po­go­to­vo na­kon isto­rij­skog su­sre­ta po­pu­la­nog rismskog pa­pe Fra­nja i do­bro­ćud­nog pa­tri­jar­ha ci­je­le Ru­si­je – Ki­ri­la, na Ku­bi 12. fe­bru­a­ra 2016. go­di­ne. Bez ob­zi­ra na dog­mat­ske raz­li­ke cr­ka­va i vje­ra – ko­je pred­sta­vlja­ju – na­šli su to­ple ri­je­či do­go­vo­ra i spo­ra­zu­ma, ko­je uli­va­ju op­ti­mi­zam – uz­ne­mi­re­nog svi­je­ta. Ta­ko je vi­so­ki cr­kve­ni ve­li­ko­do­stoj­nik u ime Is­to­ka – po­ru­čio da „dvi­je cr­kve mo­gu za­jed­no da šti­te hri­šćan­stvo, da ra­de za mir i po­što­va­nje ljud­skog ži­vo­ta.“ Uz­vra­tio mu je, ne ma­njim op­ti­mi­zmom, rim­ski pa­pa, ko­ji je svo­ga sa­go­vor­ni­ka oslo­vio sa „dra­gi bra­te Ki­ri­le“ i bez su­zdr­ža­va­nja re­kao „Ru­si­ju i Ki­nu no­sim u sr­cu“. I da bi po­sje­ta Mo­skvi bi­la kru­na nje­go­vog pon­ti­fi­ka­ta.
Ovaj isto­rij­ski su­sret za­bi­lje­ži­li su me­di­ji ši­rom pla­ne­te. Sa pu­no re­al­nog op­ti­mi­zma na­ja­vljen je kao most su­sre­ta Is­to­ka i Za­pa­da za sva­ko­ja­ku sa­rad­nju u in­te­re­su mi­ra na pla­ne­ti, ko­ji ni­ka­da kao da­nas ni­je ta­ko ugro­žen.