I pored brojnih najava ni u jednom mjesnom centru na prostoru beranske opštine još nijesu sanirane zgrade zadružnih domova građenih u doba socijalizma. To se nije desilo i pored toga što su nadležni godinama nagovještavali da će objekti o kojima je riječ biti renovirani i stavljeni u funkciju razvoja.Obećanja da će zadružne domove zamijeniti manji prerađivački kapaciteti ostala su samo mrtvo slovo na papiru.
Svi ti domovi i na seoskom području i u prigradskim naseljim ostavljeni su na milost i nemilost zubu vremena, upotpunjujući priču o ugašenoj privredi na sjeveru Crne Gore. U tim objektima su svojevremeno i to uspješno poslovale poljoprivredne zadruge, upošljavajući značajan broj radnika. Međutim, tokom tranzicionih procesa sve te zadruge su ugašene dok su njihovi objekti i imovina prepušteni konstantnom propadanju. O tome svjedoče objekat zadružnog doma na Buču koji godinama zjapi prazan i napušten. Takav je i onaj u mjesnoj zajednici Lubnice, koji se od početka devedesetih godina prošlog vijeka nalazi van svake funkcije. Mještani naglašavaju da i ne znaju ko je trenutno vlasnik kompletne zadružne imovine u Lubnicama, ističući da je takav odnos prema nekadašnjim vrijednostima doprinio sve prisutnijoj migraciji stanovništva sa područja Gornjih sela.
Zadruge i zadrugarstvo ugašeni su i na prostoru Police, o čemu govori i oronula zgrada u mjestu Goražde. Ova građevina, koja zahvata površinu od nekoliko stotina metara kvadratnih, se iz dana u dan sve više urušava, iako se pod njenim krovom nekad nalazila otkupna stanica, prodavnica i niz dugih pratećih sadržaja. Zadruga je zatvorena krajem prošlog vijeka, bez obzira što je, bila nosioc privrednog razvoja poličkog kraja. Zadruga je između ostalog, vršila otkup ljekobilja i poljoprivrednih proizvoda, da bi danas o njenom postojanju ostala da svjedoči samo tabla iznad ulaznih vrata na kojoj piše „Zemljoradnička zaruga Polica Ivangrad”.
Posebna priča je bivša zgrada zadružnog doma u prigradskom naselju Budimlja koja se dugi niz godina urušavala i predstavljala opasnost za sve koji se nađu u blizini. Crijep i kompletna krovna konstrukcija praktično su visili u vazduhu i samo je bilo pitanje dana kada će se potpuno urušiti. U međuvremenu mještani su nakon brojnih peripetija uspjeli da uklone oronuli objekat iz centra naselja.
Iz koalicije Zdravo Berane ocjenjuju da je privatizacija u poslednjih dvadesetak godina, po konceptu kojeg je sprovodila aktuelna crnogorska vlast, nanijela neprocjenjivu štetu svim razvojnim granama, pa i poljoprivredi. Naglašavaju da je krajnje vrijeme da se na odgovornost pozovu svi oni koji su nemilice uništavali društvenu imovinu.
- To kako su pojedinci krčmili državnu imovinu predstavlja pravi privredni zločin. Zato je krajnje vrijeme da se vinovnici svih nečasnih djela, po pitanju privatizacije, izvedu pred lice pravde i da se saopšti istina šta se to desilo sa beranskom privredom i industrijom i zašto su nekadašnji uspješni kolektivi, poput zemljoradničkih zadruga, likvidirani na tako bezočan i drzak način – navodi Petar Labudović, odbornik koalicije Zdravo Berane.
On tvrdi da su po­ljo­pri­vred­ne za­dru­ge na­mjer­no uga­še­ne ka­ko bi se, po una­pri­jed pri­pre­mlje­nom kon­cep­tu, uni­šti­li se­lo i po­ljo­pri­vre­da.
- Ne­kad je lo­kal­no sta­nov­ni­štvo, uz do­sta na­po­ra i od­ri­ca­nja i po­moć dr­ža­ve, na pod­ruč­ju op­šti­ne Be­ra­ne iz­gra­di­lo na de­se­ti­ne za­dru­žnih obje­ka­ta ko­ji su go­di­na­ma slu­ži­li na­mje­ni, pred­sta­vlja­ju­ći jed­nu uspje­šnu raz­voj­nu cje­li­nu ko­ja je sva­ko­me bi­la od ko­ri­sti. Me­đu­tim, sko­ro svi ti objek­ti su, za­hva­lju­ju­ći dru­štve­noj ne­bri­zi, na­kon ga­še­nja po­ljo­pri­vred­nih za­dru­ga pre­pu­šte­ni pro­pa­da­nju, što je za­i­sta po­ra­zna či­nje­ni­ca. Is­po­sta­vi­lo se da je ak­tu­el­ni re­žim u Cr­noj Go­ri na­mjer­no od se­lja­ka pra­vio si­ro­ma­ha ka­ko bi ga ka­sni­je la­ko ku­po­va­li uoči svih iz­bo­ra. Za­to su u na­šim se­li­ma uzor­na ga­zdin­stva po­sta­la ri­jet­kost - za­klju­ču­je La­bu­do­vić.
D.J.


Bi­zni­sme­ni iz­vu­kli ko­rist

La­bu­do­vić sma­tra da su u ci­je­loj pri­či je­di­no no­vo­kom­po­no­va­ni bi­zni­sme­ni iz­vu­kli ko­rist, ku­pu­ju­ći za ma­le pa­re vri­jed­nu dru­štve­nu imo­vi­nu.
- Po­ljo­pri­vred­ne za­dru­ge su bi­le pra­vi ma­li gi­gan­ti u sko­ro svim mje­snim cen­tri­ma. Pre­ko njih se od­vi­jao ži­vot. Tr­go­va­lo se, stva­rao se do­ho­dak. Lo­kal­no sta­nov­ni­štvo je u nji­ma na­la­zi­lo za­po­sle­nje. Me­đu­tim, do­la­skom no­vo­kom­po­no­va­nih bi­zni­sme­na ko­ji su pre­ko no­ći za ma­le pa­re po­ku­po­va­li ne­što sto su broj­ne ge­ne­ra­ci­je de­ce­ni­ja­ma stva­ra­le za­dru­ge su jed­no­stav­no iz­bri­sa­ne iz re­gi­stra ži­vih, dok je za­dru­žna imo­vi­na pot­pu­no de­va­sti­ra­na - tvr­di La­bu­do­vić.


Še­ku­lar­ska za­dru­ga pre­tvo­re­na u ru­i­nu

Pe­de­se­tih go­di­na pro­šlog vi­je­ka u Še­ku­la­ru je po­sto­ja­la po­ljo­pri­vred­na za­dru­ga u ko­joj je bi­lo upo­sle­no od 30 do 70 rad­ni­ka. Za­dru­ga je ima­la far­mu od 500 gr­la sit­ne i oko 70 gr­la krup­ne sto­ke. Ima­la je i svo­je voć­nja­ke, pče­li­nja­ke, pro­dav­ni­cu mje­šo­vi­te ro­be, ve­ći broj obje­ka­ta u ka­tu­ni­ma i za ljet­nje i za zim­ske po­tre­be. Da­nas od to­ga ne po­sto­ji ni­šta, a sni­je­žne pa­da­vi­ne pri­je ne­ko­li­ko go­di­na pot­pu­no su uru­ši­le obje­kat za­dru­žnog do­ma.